نهضت های اسلام صد ساله اخیر

جهان را و احيانا قرآن و مفاهيم اسلامي را مي خواستند از ديدگاه غربي تفسير كنند مبارزه مي كرد . توجيه و تأويل مفاهيم ماوراء الطبيعي قرآن و تطبيق آنها را به امور حسي و مادي جايز نمي شمرد . سيد جمال هنگامي كه از مصر به هند رفت و با افكار " سر سيد احمدخان هندي " كه زماني قهرمان اسلامي اصلاح در هند به شمار مي رفت آشنا شد و ديد او سعي دارد مسائل ماوراء الطبيعي را به نام و بهانه علم ، توجيه طبيعي كند ، غيب و معقول را تعبير محسوس و مشهود نمايد

، معجزات را كه در قرآن نص و صريح است به شكلي رنگ عادي و طبيعي دهد ، مفاهيم آسماني قرآن را زميني كند ، سخت ايستادگي كرد . يكي از نويسندگان معاصر در مورد سفر سيد به هند و موضعش در برابر سيد احمد خان مي نويسد : " اگر سيد احمد از اصلاح دين سخن مي گفت ، سيد جمال مسلمانان را از فريبكاري برخي مصلحان و خطرات افراط در اصلاح بر حذر مي داشت . اگر سيد احمد ضرورت فراگرفتن انديشه هاي نو را براي مسلمانان تأكيد مي كرد ، سيد جمال بر اين موضوع اصرار داشت

 كه اعتقادات ديني بيش از هر عامل ديگر افراد انسان را به رفتار درست رهنمون مي شود ، و اگر سيد احمد مسلمانان را به پيروي از شيوه هاي نو در تربيت تشويق مي كرد ، سيد جمال اين شيوه ها را طبعا براي دين و قوميت مردم هند زيان آور مي دانست . بدينسان سيد جمال كه تا آن زمان به جانبداري از انديشه ها و دانشهاي نو نامبردار شده بود ، به هنگام اقامت در هند ، در برابر متفكر نوخواهي چون سيد احمد ناگزير به پاسداري از عقائد و سنن قديمي مسلمانان شهرت يافت . با اين وصف در اين دوره نيز از رأي پيشين خود درباره ضرورت تحرك فكر ديني روي بر نتافت " ( 1 ) .