... خداي متعال اين واجب را به نحوي مقرر كرده است كه مسلمانها چشم در چشم يكديگر واقع بشوند. اگر حج نبود يك فرد مسلمان ممكن بود تا آخر عمر بسياري از اين ملّيتها را نه تنها نبيند، حتي اسم آنها را هم نشنود.
حج چيز عجيبي است. ملت هاي مختلف با رسوم مختلف و با زبانهاي گوناگون و بدون آشنايي با يكديگر در يك نقطه اي جمع مي شوند و با عمل واحد، ذكر واحد و عشق واحد به دنبال هدف واحد مي روند. خوب، توقع چيست؟ توقع اين است كه دستاورد واحدي هم اينها پيدا بكنند. آن دستاورد واحد چيست؟ آن چيزي كه به همه ملت ها ارتباط پيدا مي كند نه به يك ملت واحد و آن «اسلام» است. بين ملتها با نژادهاي مختلف كه همه مسلمانند. آنچه مشترك است چيست؟ آيا غير از آرمانهاي اسلامي، آرزوهاي اسلامي، اهداف اسلامي، عشق هاي اسلامي، هدف هايي كه اسلام براي آنها معين كرده است چيز ديگري وجود دارد؟ چرا اين نكته واضح را بعضي نمي فهمند كه بايد برايشان تشريح كرد. بعضي با وجود تشريح كردن هم نمي فهمند. بعضي شقاوت را به حد اعلا مي رسانند و با اين امر واضح و حق صريح، مبارزه هم مي كنند. شرقي و غربي و سياه و سفيد و صاحب لغات گوناگون كه اين جا جمع شدند، عمل واحد انجام مي دهند، در يك نقطه مي خوابند و مي نشينند. اين كار در چند روز مشخص، براي يك امر فرامليتي و فرا شخصيتي است و گرنه اين حالت را ممكن بود هر كسي در مسجد جامع شهر خودش هم انجام بدهد.
چرا مردم به يك نقطه خاص فرا خوانده مي شوند؟ اين براي آن است كه باهم باشند. باهم بودن را حس كنند و آن چيزي را كه فراتر از مجموعه هاي ملّي است; يعني اسلام و وحدت اسلامي را به آنها بفهمانند. همان چيزي كه انقلاب اسلامي و جمهوري اسلامي از روز اول روي آن تأكيد مي كند و مي گويد حج براي آشنايي مسمانان، براي اتحاد مسلمين، براي تأمين منافع مشترك و براي احتراز از دشمنان مشترك و برائت از آنان است. چون آن جا مركز اسلام است و اسلام لبّ و روح و حقيقتش، توحيد است و خانه خدا مركز اقامه توحيد و مظهر و نماد و رمز آن است، لذاست كه شعار، شعار توحيدي است وبرائت هم برائت از شرك است، اين امر واضحي است.
حالا مي گويند در كدام قسمت از توضيح المسائل نوشته شده برائت از مشركين جزو واجبات حج است؟ خوب در كدام رساله آمده كه حفظ نظام اسلامي از اوجب واجبات است؟ و اگر كسي آن را منكر باشد اسلام را نفهميده است؟ مواردي هست كه احتياج به نوشتن ندارد. هر جايي كه شما اثري از دين نگاه كنيد، اين را واضح مي بينيد. البته بايد انسان بصيرت داشته باشد، بايد فهم داشته باشد، بايد معرفت داشته باشد و بايد قدرت درك داشته باشد. كيست كه حج را نگاه كند، توحيد را مشاهده كند، شعار معنويت را در حج ببيند، وحدت مسلمين را ملاحظه كند و نفهمد كه اين اجتماع عظيم براي آن است كه اسلام به رخ كفر كشيده شود و موجوديت توحيد در مقابل شرك سينه سپر كند.