تهيه وتنظيمايوب خوش سر

بسمه تعالي

مقدمه

درمتن ذيل كه تحت عنوان مقدّمه تدوين گرديدهاست ونگاهي به تركيه ازمنظر تأثيرگذاري اين كشوربه منطقه قفقازوآسياي ميانه درسالهاي 99-1998ميلادي بررسي است0 پس ازآن نيز
دستا وردهاي مثبتي ومنفي اين تأثيرگذاري بخصوص درگذاري بخصوص درگذر قدرت سياسي«دميرل»به«سزر»مورد بررسي قرارخواهد گرفت
منطقه قفقازبه لحاظ موقعيت سياسي وظرفيت هاي بالقوه انرژي از گذشته هاي دور موردتوجه تركيه بوده واين كشورهمواره سعي كرده تا دراين منطقه به گفته خودش «نقش برادر بزرگ»را ايفا كند0 برخي تركيه را يك قدرت برون مرزي براي آسياي مركزي ومنطقه قفقازمي شمارندوآن را دريچه اي مي پندارند كه قفقازاز طريق آن غرب را تماشاكند0 غرب بويژه امريكانيز درشرايط كنوني مي كوشد
تركيه را به عنوان الگوي قابل تقليد به قفقازمعرفي كند 0 شرايط جديد جغرافياي سياسي دراين منطقه بويژه بعداز فرو پاشي شوروي سابق وتأسيس جمهوري هاي تازه استقلال يافته توجه تركيه را بيش ازپيش به خود جلب كرد0 تركيه دراين راستا باطرح شعارهاي آرمانگرايانه وتز «پان تركسيم»كوشيد باتأكيدبربرخي از اشتراكات فرهنگي ،نژادي ومذهبي،نقش محوري را درمنطقه قفقاز داشته باشد0 آنكارا براي نفوذ دراين منطقه بيشترين فعاليت خود را به ويژه دراوايل دهه90بربستر فرهنگي متمركز كردوباهدف «همگرايي»شعار«پان تركسيم»را سرداد0 شعاري كه تحقق آن به عقيده بسياري ازناظران سياسي به علل مختلف از جمله تنوع زبان تركي ،پراكندگي جغرافيايي ومنطبق نبودن آن باتئوري هاي روابط بين المللي غيرممكن مي نمود0تركيه تصّورمي كرد درحرزه فرهنگ بتوانددستاوردهايي داشته باشدومدل لائيك(لائيسيته)حكومت خودرا دراين منطقه اشاعه دهد0 ليكن تنها دستاورد آن جايگزيني الفباي لاتين برالفباي پيشين برخي از اين كشور ها شد0 تركيه كه بسياري آن راكشوري اروپايي ميدانند،به لحاظ موقعيت جغرافياي سياسي خودراپل ارتباطي ميان اروپا وآسيا ميداندوبا اين ديدگاه تلاش مي كندبويژه درحرزه اقتصادي به طور اعم وطرح هاي نفت وگازحوزه درياي خزربه طور اخص نقش كليدي داشته باشد0 قلمرو تركيه نزديكترين راه خروج به كشورهاي اروپا است ومتقابلاً منطقه قفقازكوتاهترين راه براي ايجادراههاي تجاري ميان تركيه وكشورهاي منطقه جنوب شرقي آسيا چين وژاپن است0 تركيه بعداز استقلال كشور هاي منطقه قفقازخط مشي جديدي رادراين منطقه پي ريزي كردوباحمايت غرب (بويژه امريكا)برنامه هاوسياست هاي راهبردي خودرابه جريان انداخت0 آنكارا علاوه برحضور فعال فرهنگي وتبليغي درمنطقه قفقاز اجلاسهايي رادر سطح سران كشورهاي ترك زبان ميزباني كردودرپاييزسال گذشته دراجلاس شوراي امنيت وهمكاري اروپا باحضوررئيس جمهوري امريكابزرگترين قرار دادخطوط «لوله باكو-جيهان»رابه امضاءرساند0 باامضاءاين قرار دادبه نظر برخي ازتحليل گران محلي فصل جديدي درمناسبات با تركيه باكشورهاي منطقه قفقازبه ويژه جمهوري آذربايجان ،گرجستان،قزاقستان وتركمنستان گشوده شدوتركيه ازاين دستاوردبه عنوان «حادثه تاريخي»يادكرد0 امضاءقراريادشده اگر چه به گفته كارشناسان تامرحله عمل هنوزراه درازي رادرپيش داردامّا تاهمين مرحله نيزمؤفقيت بزرگي براي تركيه محسوب ميشود0 رسانه هاي تركيه درمورداهميّت اين خط لوله كه بانظارت «بيل كليتون»رئيس جمهوري امريكا به امضاءروساي جمهوري تركيه ،آذربايجان،گرجستان،قزاقستان وتركمنستان رسيد،نوشتند«اين طرح سرنوشت تركيه راتغيير خواهدداد»0 درصورت بهره برداري ازاين خط تركيه علاوه برتأمين نفت وگازموردنيازخودازبابت ترانزيت هربشكه نفت مبلغ 50 سنت دريافت خواهد كرد0 بسياري از تحليل گران وكارشناسان اقتصادي به عملي شدن اين طرح با شك وترديدمي نگردواجراي آنرا ازنظر اقتصادي مقرون به صرفه نمي دانند0 حتّي خود امريكايي ها كه مشوّق اجراي طرح هستند به اين كه اين خط به مرحله عمل برسد ترديد دارند0 روزنامه نيويورك روز پس ازامضاي اين قرار دادنوشت:«هنوزاين موضوع كه چنين خطي احداث شود قطعي نيست 0 چون هزينه هاي آنرا بايدشركت هاي نفتي تأمين كنندواين شركت ها نيزتصميمات خود را برمبناي ملاحظات تجاري اتخاذمي كنندنه ملاحظات سياسي»به نظراين تحليل گران ،مسائل زيست محيطي،ميزان ريسك پذيري،مشخص نبودن منابع تأمين كننده هزينه مالي وغيراقتصادي بودن آن را ازموانع عمده براي مراحل اجراي اين طرح است0 برخي ازكارشناسان صنعت نفت،ساخت اين خط راغيراقتصادي توصيف كرده واز آن به عنوان طرحي كه براساس ملا حظات سياسي امضاءِ شدنام بردند0 به عقيده اينكارشناسان اجراي اين قرار داد سلطه امريكارا درمنطقه قفقاز و آسياي ميانه تقويت كرده و به همان نسبت از نفوذروسيه دراين منطقه مي كاهد0 تركيه با گسترش رايزني هاي سياسي خو.ددرمتطقه قفقازاز ضرورت انعقاد«پيمان امنيتي»با هدف «تأمين صلح وثبات دراين منطقه وجلوگيري از نفوذقدرت هاي بزرگ»سخن به ميان آورده وبراي تحقق اين مهم كشورهاي منطقه را به همكاري فرا خواند0 پيشنهادانعقاد پيمان امنيتي درديدارسليمان دميرل رئيس جمهوري وقت گر جستان ارايه شد ورسانه هاي تركيه ازآن به عنوان سدّي درمقابل نفوذ برخي كشورهاي قدرتمند ياد كردند0 لزوم انعقاد اين پيمان رابه نوشته مطبوعات تركيه پيشتر «حيدر علي اوف» رئيس جمهور وقت آذربايجان دراجلاس سران كشورهاي سازمان امنيت وهمكاري اروپادر استانبول مطرح كرده بود 0طرح اين مسئله بحث هاي جديدي رادر محافل سياسي ورسانه اي تركيه به وجود آورده و به رقابت تركيه روسيه درمنطقه قفقازدامن زد0 آنكارا معتقداست روسيه با اعمال فشاربه كشورهاي منطقه قفقاز دراجراي طزح هاي ننفت وگاز حوزه درياي خزر كه قراربوداز طريق تركيه به اروپا متصل شود كار شكني نموده است0 لازم به ذكر است كه به تركيه عثماني وروسيه تزاري صدها سال براي به دست گرفتن قدرت درمنطقه كوهستاني قفقازرقابت كرده اند0 فروپاشي دولت عثماني درجنگ جهاني اوّل وتأسيس دولت ترك هاي جوان درتركيه وتقريباًهم زمان با آن انقراض حكومت خاندان رومانف ها درروسيه وتولد دولت شوروي و استيلاي بلا مفازع آن برهمه سرزمين هايي كه«تزارها»برآنها حاكميتي گاه بسيار متزلزل داشتند به مدّت 60 سال تركيه را ازصحنه رقابت درقفقاز بيرون راند0 امّا ضعف دولت تركيه دربرابر حريفي كه به ابر قدرتي بزرگ مبدل شده بود هرگز آتش هوس «تركه بزرگ»را خاموش نكرد تابافرو پاشي شوروي درسال 1990 ميلادي اين باردرشعار«پان تركسيم»
شعله ور شود0غروب وطلوع رقابت تركيه وروسيع بعداز دو فروپاشي (دولت عثماني وپس ازآن دولت شوروي )درقفقاز درعين حال كه ازشگفتي هاي آموزنده تاريخ معاصر جهان است آيا به علت تأثير واقعي كه بر سر نوشت ملّت هاي منطقه دارد زمينه ساز تراژدي تاريخي ديگري خواهد شد يا معبري برا ي رهايي آنها گشوده آنكارا بااهداف اقتصادي وسياسي به اجراي طرح هاي خطوط انتقال نفت وگازدرياي خزر اهميّت مي دهدواميدوار است كه تحقق اين طرح هابه طور فزاينده قدرت نفوذاين كشور را درمنطقه قفقاز افزايش دهد0ناظران سياسي درآنكارا نيزسفرهاي مستمر «حيدر علي اوف»به تركيه وديدار «دميرل »از گرجستان رادراستاي تلاش تركيه براي ايفاي نقش فعال تر درمنطقه قفقازارزيابي مي كردند

به عقيده اين ناظران تركيه تلاش مي نمود باحمايت غرب به ويژه امريكا ابتكار عمل رادر اين منطقه به دست گرفته وبه اهداف بلند مدّت ومشخصاًبه سياست همگرايي درمنطقه قفقازجامةعمل بپوشاند0 روسيه كه همچنان حس برتري ومالكيت بركشورهاي نتازه استقلال يافته داشت هرگزمايل نبودكه امتيازعبور خطوط لوله نفت وگاز حوزه درياي خزر به اروپا را به تركيه واگذاردوخودناظر يغماگري غرب درمنطقه به دست تركيه باشد0 ازهمين رو درتركيه ازروسيه به عنوان بزرگترين رقيب سياسي وبحران سازي مداخله نظامي اين كشوردر«چچن »رادر همين راستاارزيابي مي كردند0به نظر تحليل گران تركيه براين باور است كه روسيه درجنوب قفقاز از نظرامنيتي واز نظرجهات اقتصادي داراي منافع حياتي است وهمواره سعي درنفوذبركشورهاي ارمنستان،گرجستان وآذربايجان وكنترل آنها رادارد 0 به نظرآنان ازآنجاكه روسيه مايل نيست گذرگاه عبور خطوط لوله نفت وگازمنطقه رابه تركيه واگذارد دست به بازي هاي سياسي مختلف مي زند 0
اين تحليل گران مداخله نظامي روسيه در چچن وحمله مسلحانه به مجلس ارمنستان را نيزدراين چار چوب ارزيابي كرده و معتقدندكه مسكو مانع مهمي برسر راه حلّ مسئله قره باغ است 0 درآن شرايط به نظرمي رسيدتا زماني كه مسئله قره باغ ميان باكو وايروان حل نشوداحتمال شركت ارمنستان درپيمان قفقازبسيار ضعيف خواهد بود0 لذا تنها كشورهاي گرجستان،تركيه وجمهوري آذربايجان بودندكه خودرابراي شركت دراين پيمان آماده ميكردند0 مفسرين ترك گردهمايي رهبران روسيه ،گرجستان وارمنستان درمسكو درچاچوب اجلاس سران كشورهاي مستقل مشترك المفافع را به عنوان ابتكار مسكو درجهت پاسخ به تلاش هاي تركيه براي نفوذبيشتر درمنطقه قفقازارزيابي مي نمودند 0

روزنامه «ملّيت»چاپ استانبول درتحليلي نوشت:«مسكو با اين اجلاس نشان داد كه خواستارتحكيم روابط استراتژيك خود با سه كشور قفقاز جنوبي است0 به نوشته اين روزنامه به رغم تلاش هاي مسكو ،باكو، وتفليس چه از نظر اقتصادي وچه ازجنبه امنيتي،انتظارزيادي از مسكو ندارندوحتّي تلويي بي اعتمادي خودرا نسبت به مسكو نشان ميدهند 0 به نظرنويسنده ملّيت مهم ترين عامل نزديكي گرجستان و جمهوري آذربا يجان به تركيه همين احساس بي اعتمادي نسبت به روسيه بوده است0برخي تحليل گران درآنكارا سياست گرجستان درباز كردن درهاي اين كشور به روي پناه جويان چچني را نشانه ديگري ازروي جستن تفليس از مسكو ارزيابي مي نمودند0 روزنامه حريت تركيه به نقل از پرفسور «جورج شارادزيچ»كارشناس امور قفقاز نوشت:«قفقازجنوبي درطول تاريخ همواره متفق وهم پيمان روس ها بوده وبازشدن درهاي گرجستان به روي مسلمانان چچن ويا نگوش ميتواند نشانه اي ازشكست اين پيمان سنتّي باشد0»مفسرين ترك درتحليل سياستهاي خارجي تركيه درمنطقه قفقاز ايران رانيزبه عنوان يكي از رقباي اصلي خود تلقّي مي كنند0 پروفسور«خالوق اولمان»درروزنامه اقتصادي «دنيا»چاپ استانبول نوشت:«تلاش هاي تركيه علاوه برروسيه ايران را نيز كه به نوعي عنصر منطقه قفقاز است نگران كرده است »0به عقيده وي،«تهران،خط لوله باكو- جيهان رابه عنوان طرحي براي دور كردن اين كشور از نفت وگاز حرزةدرياي خزر ارزيابي مي كند0»وي ادعا كرده پندار ايران چنين است كه تشكيل پيمان امنيتي منطقه قفقاز موقعيّت تركيه درمنطقه را تقويت كرده ومانع از نفوذتهران درمنطقه خواهد شد0 اين درحالي است كه «كمال خرازي »وزير امور خارجه ايران درسفر خود به تركيه درپاسخ به پرسشي اعلام كرد:«ايران از هر اقدامي كه به ثبات وامنيتي منطقه كمك كندوحمايت مي كند»0«روزنامه مليّت»درتحليلي ازرقابت كشورها درمنطقه قفقاز نوشت:«روسيه كه در تلاش براي شكستن نفوذتركيه درمنطقه است ايران را به عنوان شريك استراتژيك خود در منطقه انتخاب كرده است0»به ادعاي مليت « ايران نيز كه تركيه را درآسياي مركزي رقيب خودمي بينددرسايه همكاري باروسيه به اميد جلوگيري ازنفوذ بيشترامريكا درمنطقه است»0به نوشته مليت «نگراني ايران كه نفت خزر نيز همانند نفت خليج فارس تحت كنترل امريكا درآيد0»با پيش فرض بيان شده وهمچنين با درنظر گرفتن برخي اِلمانهاي خارجي وداخلي مؤثر درسياست هاي راهبردي تركيه وبخصوص باانتقال قدرت ازدميرل به سزر تغييراتي درخورتأمل درمشي سياسي تركيه ايجاد گرديده كه ذيلاًبه استحضار مي رسد0 آنكارا براي نفوذ دراين منطقه بيشترين فعاليت خود رابربسترفرهنگي متمركزكردوبا هدف همگرايي شعار«پان تركسيم»را سرداد0شعاري كه تحقق آن به عقيده بسياري از ناظران سياسي به علل مختلف از جمله تنوع زبان تركي پرا كندگي جغرافيايي ومنطبق نبودن آن با تئوري هاي روابط ببين المللي غيرممكن مي نمود0تركيه علاوه بر حضورفعال فرهنگي وتبليغي در منطقه قفقازدرسال اخير سه اجلاس را درسطح سران كشورهاي ترك زبان ميزباني كرده است0تصّورامريكابراين بودكه اقدامات فوق دستاوردهايي داشته باشدولائيسيته حكومتي رادراين منطقه اشاعه دهد0 امّا نه تنها انتظارات اوّليه اش برآورده نشدبلكه بسياري از كشورهاي آسياي ميانه درتنظيم مناسبات خارجي خود نشان دادند كه به ميا نجيگري تركيه نيازي ندارند 0 اكنون با سفردورهاي «سزر»به كشورهاي آسياي ميانه كه اوّلين سفررسمي وي به اين منطقه بعداز تصدّي پست رياست جمهوري درخردادماه سال جاري است اين سؤال مطرح ميشود كه چه تحولي درسياست خارجي آنكارا صورت گرفته تا راهگشاي مناسبات جديد تركيه با كشورهاي حوزه درياي خزر باشدسردي مناسبات ميان تركيه وازبكستان ادامه داشت تا اين كه با ديدار «اسلام كريم اف» رئيس جمهور رئيس جمهوري ازبكستان با«نجدت سزر»همتاي تركيه اي خوددرحاشيه اجلاس عمومي سران هزاره سوّم درنيويورك درشهريورماه سال جاري زمينه بهبودروابط تاشكند آنكارا فراهم شدو باسفر« سزر»همكاري هاي دوكشوربيش ازپيش گسترش يافت 0رئيس جمهوري تركيه درپايان ديدارازازبكستان با «اسلام كريم اف»همتاي خود در زمينةمبارزه باتروريسم قاچاق مواد مخدروجرايم سازمان يافته بيانيه مشتركي را امضاءكردند ودرزمينه همكاريهاي نظامي به توافق رسيدند0«سزر»درازبكستان گفت:«تركيه براي ايجادثبات درآسياي مركزي حاضراست درمبارزه بااسلامگرايان افراطي باازبكستان همكاري كند»0 وي افزود:«تركيه كه درموردتروريسم تجربه تلخي دارد شرايط ازبكستان وبقيه كشورهاي منطقه را درك مي كندوقصددارد دراين زمينه باآنها همكاري كند»0ازبكستان وتعدادي ازكشورهاي آسياي مركزي درسالهاي اخير شاهددرگيريهاي گاه خونين ميان گروه هاي اسلامي با نيروهاي دولتي بوده اند0 ازبكستان كه هنوزبابحران هويت فرهنگي ناشي ازهفتاد سال سلطه كمونيسم روبرو است از نفوذ مجدّد روسيه برمنطقه به شدت نگران است0

«تلاش تركيه براي ايفاي نقش جديد درمنطقه»

بسياري از سياستمداران تركيه براين عقيده هستند كه سياست هاي گذشته آنكارا درمنطقه قفقازوآسياي مركزي اشتباه وناموفق بوده وموجب افزايش نفوذرقبا بويژه روسيه دراين منطقه شده است 0لذا ديدار «احمدنجدت سزر»از جمهوري هاي آسياي ميانه را باخوشبيني دنبال كرده و اميدواربه بار نشستن دستاوردهاي اين سفر هستند0 همچنين «اَكيف امره»نويسنده روزنامه اسلامگراي «يفي شفق»مي گويد:«در حالي دولتمردان تركيه درانديشه صدوررژيم لائيك به جمهوري هاي تازه استقلال يافته بودند،رهبران روسيه بهآرامي امّا با تدبير«تز»بازگشت به موقيعت دوران شوروي سابق درآسياي مركزي را به موقع اجرا گذاشتند0 ودرادامه مي افزايد:«آنكارا بايد بداندكه باسياست حفظ وضع موجودهرگزموفق به تحقق اهداف خوددرمنطقه آسياي مركزي نخواهد شد0 به گفته كارشناسان سياسي آنكارا با علم اشتباهات گذشته ودرك واقيعت هاي منطقه درصدد باز خواني واحياي مناسبات خود با جمهوري هاي آسياي مركزي است وسفر احمد نجدت سزر نيز درهمين راستا قابل ارزيابي است0 قابل ذكر است كه با توجه به غمق روابط راهبردي تركيه با رژيم صهيونستي وامريكا برخي ناظران سياسي پيش بيني مي كنند به تبع افزايش مناسبات سياسي واقتصادي تركيه با جمهوري هاي آسياي مركزي حضور رژيم صهيونيستي و امريكا نيز درمنطقه افزايش يابد 0«سزر»قبل ازعزيمت به «ازبكستان » به عنوان اوّلين ايستگاه سفر دوره اي اخير خود به جمهوري هاي آسياي مركزي با اشاره به زمينه هاي تاريخي وفرهنگي مشترك تركيه با اين جمهوري ها گفت كه مهّم است«روابط تركيه با جمهوري هاي آسياي مركزي را از قالب مشخص خارج نموده ودر چاچوب ساختارهاي سازماني نهادينه كند0»وي ابراز اميدواري كرد كه ديدار هايش بارييسان جمهوري ازبكستان ،تركمنستان وقرقيزستان وقزاقستان زمينه تحقق اين مهّم را فراهم آوردو افزود:«منظئر ازنهادينه كردن مناسبات تركيه با جمهوري هاي آسياي مركزي توسعه همه جانبه روابط با اين جمهوري ها است»0كه گفته وي ميتواند منافع متقابل وصلح وثبات منطقه را تأمين كند0 وي در سفر پنج روزه اخير خودبارؤساي جمهوري كشور هاي منطقه آسياي مركزي چگونگي توسعه همكاري هاي دوجانبه را مورد بحث وگفتگو قرارداد0انتخاب ازبكستان به عنوان اولين ايستگاه دراين سفر دوره اي از چند منظر قابل بررسي وتحليل است0 نخست اين كه اين جمهوري با 24 ميليون نفر جمعيت وموقيعت منحصربه فردجغرافيايي پرجمعيت ترين ومناسبترين نقطه ارتبا طي براي كلّ آسياي مركزي به شمارمي رود0 اين كشوربا تمامي جمهوري هاي اين منطقه مرز مشترك داشته وبا منابع طبيعي غني به ويژه نفت وگاز ،ذغال سنگ ،پنبه وطلا،سوّمين توليد كننده پنبه وهفتمين توليد كننده طلا در جهان است 0 لازم به ذكر است كه تركيه اولين كشوري بود كه استقلال ازبكستان را در سال 1990ميلادي به رسميّت شناخت و مناسبات ديپلماتيك باآن برقرار كرد0 دومين انگيزه انتخاب ازبكستان به عنوان اولين ايستگاه دراين سفر اراده آنكارا براي ت لطيف مناسبات دو كشور درپي بحراني شدن مناسبات آنها طي دو سال اخير مي با شد0تركيه درپي بحراني شدن مناسبات آنها طي دوسال اخير مي باشد0 تركيه درپي ادعا هاي اخيرتاشكند مبني بر حمايت آنكارا از تروريست هاوعاملين انفجارهاي 16 فوريه 99ازبكستان سفير خود را ازآن كشور فرا خواند0 با توجه به جو سياسي موجود ونظر رئيس جمهوري تازه كار تركيه مبني بر ساز ماني نبودن سا ختارروابط في ملبين كه انزواي سياسي تركيه منجر شده بوداين پرسش درنزد ناظران سياسي مطرح است كه آيا آقاي سزر ميتواند روند موجود را به نفع تركيه تغيير داده ونفوذ سياسي واقتصادي تركيه را دراين منطقه پر اهميت تقويت مي كندالبتّه سزر اميد وار است كه از طريق تلطيف ونهادينه كردن مناسبات تركيه با اين جمهوريها اين مهّم را محقق سازد وبه آمال وآرزوهاي تركيه جامه عمل بپوشاند0كشورهاي مورد بازديد «سزر»همگي داراي پيوندهاي تاريخي ،زباني و فرهنگي نزديكي با تركيه مي باشندكه اين اشتراكات هم درگذشته وهم درحال به طورطبيعي مشوّقرهبران تركيه براي نفوذ بيشتر دراين منطقه بوده است 0 دراوايل دهه 90 زماني كه جمهوريهاي آسياي مركزي استقلال خودرا به دست آورند تركيه با طرح شعارهاي آرمانگرايانه تبليغات گسترده اي را درمنطقه به راه انداخت وكوشيد نظام حكومتي خود را كه طي ده ها سال «جدايي دين از سياست »را تجربه كرده بود به عنوان الگوي قابل تقليد بهاين جمهوري ها معرفي كند0 تركيه براي تحقق هدف فوق خط مشي جديدي را پي ريزي كرد وبا حمايت غرب به ويژه امريكا برنامه ها وسياست هاي راهبردي خود را در منطقه قفقازبه جريان انداخت0«كريم اف»درديدار با سزر بااظهار نگراني خود گفت كه«روسيه قصددارد به بهانه پيشروي طالبان درافغانستان سلطه خود برآسياي ميانه راتوجيه كند»«كريم اف»گفت كه «مايل است پيوندهاي اقتصادي ونظامي متقابل باديگر كشورهاوتركيه را تقويت كند0»پيش از «سزر»،«تورگدت اوزال»و«سليمان دميرل»رئيسان جمهوري پيشين تركيه و«تانسوچيللر»نخست وزير تركيه ازازبكستان ديدن كرده بودند0درتركمنستان محور گفت وگوهاي «احمد نجدت سزر»باهمتاي وي برگسترش همكاري هاي انرژي و انتقال نفت، گازو برق تركمنستان به بازار هاي اروپا ازطريق تركيه متمركز بود ودوطرف درمذاكرات خودبرسر انتقال برق تركمنستان از طريق ايران توافق نمودند0به گفته«صفرمراد فياز اف»اين طرح باتوان انتقال سيصدميليون كيلو وات برق از فروردين ماه سال آينده به اجرا
گذاشته خواهد شد0توافقنامه مربوط به انتقال برق تركمنستان به تركيه با استفاده از اتصّال شبكه برق ايران را روساي جمهوري سه كشور ايران ،تركيه وتركمنستان درسال 1955امضاءكرده اند0مناسبات عشق آباد وآنكارا درسالهاي اخيرباديدارهاي متقابل سران دوكشور درزمينه هاي تجاري ،سياسي واقتصادي به طور فزاينده توسعه يافته است0هم اكنون بيش ازپنج هزار بازرگان وكارگر ترك درعشق آباد فعاليت مي كنندو حجم سرمايه گذاري ها ي تركيه درتركمنستان به بيش ازپنج ميليارد دلار ميرسد0 چندين باب واحد آموزشي ويك دانشگاه بينالمللي ازسوي تركيه درتركمنستان فعّال بوده ونزديك به دو هزار دانشجوي تركمن دردانشگاهها ومراكز علمي تركيه به تحصيل اشتغال دارند0درپايان ديدار «سزر»از قزاقستان نيز دو طرف باانتشار بيانيه مشتركي برگسترش همكاريهاي دوجانبه درزمينه هاي امنيتي مبارزه با تروريسم اقتصادي تأكيد كردند0مسائل اقتصادي وراههاي
افزايش حجّم مبادلات تجاري ميان دوكشور دررأس گفت وگوهاي «احمدنجدت سزر»باهمتاي «نورسلطان نظربايف»قرار داشت گفته مي شود«سزر»در ديداربا«نظر بايف»وي را به همكاري ومشاركت بيشتر درطرح باكو- جيهان ترغيب كرده است0 به نظربسياري ازكارشناسان اين طرح فقط درصورتي كهقزاقستان بخشي از نفت وگاز خودرااز طريق اين خط صادر كند عملي خواهد كرد0در خاتمه لازم به ذكراست كه مع الاسف تركيه عامل اجراي منويات ونظرات غرب وبه ويژه امريكا درمنطقه بوده وبيشتر تأمين منافع سياسي امريكا واسرائيل رامدنظر دارد0 لذا به موقع اجرا گذاشتن سياستهاي صحيح ازسوي جمهوري اسلامي ايران دراين مقطع اهميّت بسزايي دارد0