امام محمد بن علي عليهما السلام (جواد الائمه) نهمين امام از خاندان اهل بيت عليهم السلام است. القابي كه براي آن امام برشمرده اند و هر يك گوياي بُعدي از شخصيت آسماني حضرت است، عبارت اند از: «مختار، مرتضي، متوكّل، متقي، زكي، تقي، منتجب، مرتضي، قانع، جواد، عالمٌ رباني، منتجب المرتضي و... .»1
ابن صباغ مالكي از القاب «جواد، قانع، مرتضي» ياد مي كند و مي گويد: مشهورترين لقب امام، «جواد» است.2 شيخ صدوق نيز مي نويسد: به محمد بن علي الثاني، تقي گفته شد؛ چون از خدا تقوا پيشه كرد و زماني كه مأمون شبانه با حالتي مست وارد شد و او را با شمشير زد و گمان كرد حضرت را كشته است، خداوند او را نگه داشت.3
كنيه هاي حضرت نيز عبارت اند از: ابو جعفر ثاني (كنيه جدش امام باقر عليه السلام ) و ابو علي.4
به نوشته ابن صباغ مالكي، چهره اي سفيد و اندامي متوسط داشت5 و نقش انگشترش به نقل طبري «العزة للّه» مانند انگشتر پيامبر صلي الله عليه و آله بود.6
مادر حضرت، سبيكه نوبيه بود.7 به نقل شيخ مفيد فرزندان حضرت «علي الهادي عليه السلام ، موسي، فاطمه، امامه» بودند8 و طبرسي از دختران به «حكيمه، خديجه، ام كلثوم» اشاره مي كند و مي گويد: برخي تنها از فاطمه و امامه ياد كرده اند.9
شيخ طوسي روز دهم رجب را سال تولد وي مي داند10 و به نقل طبرسي آن امام در عصر معتصم به شهادت رسيد.11 در اين هنگام، 25 سال و 2 ماه و 18 روز از دوران حيات امام مي گذشت.12
مرحوم كليني مي نويسد:
«محمد بن علي عليهما السلام در حالي كه 25 سال و سه ماه و دوازده روز از عمرش مي گذشت، در روز سه شنبه، 6 روز قبل از ذي حجه سال 220 ه. ق شهيد شد و بعد از پدر ده سال (منهاي بيست روز) زندگي كرد.»13
ايشان با محمد امين بن هارون تا سال 198 ه. ق (قبل از امامت) معاصر بود. از آن پس با مأمون بن هارون (از 198 تا 218 قبل از امامت و 218 تا 203 در زمان امامت) هم عصر بود و سرانجام با معتصم عباسي از 17 رجب يا شعبان 218 ه. ق تا لحظه شهادت، ذي قعده 220 ه. ق معاصر بود.
اينك كه در آستانه شهادت جانگداز آن امام بزرگ و غريب قرار گرفته ايم، به بازخواني گوشه هايي از مظلوميتش در طول دوره امامت تا لحظه شهادت مي پردازيم:14
امام جواد عليه السلام از همان آغاز امامت با سيل رنجها رويارو بود؛ مشكلاتي كه گاه از سوي حاكمان، زماني از طرف كارگزاران و منسوبين به طاغوتها و گاهي از سوي جاهلان، متعصبان، گروههاي انحرافي و... ايجاد مي شد. اينك نمونه هايي را مرور مي كنيم: