درمکتب اسلام _شماره 2 (سال 78)

گريه براى چيست؟

داود الهامى

گريه ترجمان دل

مى‏گويند اگر امام حسين عليه السلام روز عاشورا پيروز شد، چرا آن روز را جشن نمى‏گيريم؟ چرا گريه مى‏كنيم؟ آيا اين همه گريه در برابر آن پيروزى بزرگ براى چيست؟ گريه، زبان صادق و طبيعى شوق و اندوه و درد و عشق يك انسان است . گريستن تجلى طبيعى يك احساس و حالتى جبرى و فطرى از يك رنج، يك شوق يا اندوه مى‏باشد . يكى از دانشمندان غرب مى‏گويد: «انسانى كه هرگز نمى‏گريد و گريستن را نمى‏داند، احساس انسانى را فاقد است‏» .

مگر نه اشك زيباترين شعر و بى‏تاب‏ترين محبت و پرگدازترين ايمان و تب‏دارترين احساس و خالص‏ترين «گفتن‏» و لطيف‏ترين «دوست داشتن‏» است كه همه در كوره يك دل به هم آميخته و ذوب شده و قطره‏اى گرم شده‏اند به نام اشك؟ مگر نه، قلب، قالب اشك است و اشك در قلب شكل مى‏گيرد و لذا اشك شبيه قلب است:

گريه ترجمه دل است . مثلا كسى كه عزادار است و مرگ عزيزى قلبش را مى‏سوزاند، بايد گريه كند . وقتى كه دلش ياد از او مى‏كند و زبانش سخن از او مى‏گويد، چشمش نيز با او همدردى مى‏كند، مگر چشم از زبان صادقانه‏تر سخن نمى‏گويد؟!

اشك چشم نشانه رقت قلب است . كسى كه از صحنه دلخراش منقلب نمى‏شود، تا اشك تاثر بريزد و نيز از حقيقت و جلوه زيبائى لذت نمى‏برد، تا اشك شوق جارى گرداند، از قلب سليم و روح متعادل برخوردار نيست .

اميرمؤمنان على عليه السلام مى‏فرمايد:

«خداوند متعال، افرادى را كه به هنگام استماع قرآن تحت تاثير قرار نمى‏گيرند و از شنيدن آيات مربوط به قيامت تعجب نمى‏كنند، و خنده مى‏نمايند، مورد سرزنش قرار مى‏دهد و مى‏فرمايد: «تضحكون و لاتبكون‏» .

و نيز فرموده: «بكاء العيون و خشية القلوب من رحمة الله تعالى‏» [1] .

چنانكه «جمود عين‏» و محروم بودن از اشك و گريه از خوف خدا، نشانه قساوت قلب و شقاوت معرفى شده است .

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

«من علامات الشقاء: جمود العين، قسوة‏القلب ...» [2].

در مقابل، آن دسته از مؤمنانى كه بصيرتى روشن، قلبى رؤوف و احساسى پاك و شفاف دارند، در زبان قرآن كريم با جمله «يبكون و يزيدهم خشوعا» و «سجدا و بكيا» مورد ستايش قرار گرفته‏اند . قهرا اين نوع افراد در برابر عظمت مردان خدا اشك شوق و به خاطر مظلوميت آنان هم، اشك غم واندوه از چشم خود جارى مى‏كنند .

نام حسين عليه السلام با گريه همراه است

آن‏گونه كه از متون اسلامى استفاده مى‏شود، نام حسين عليه السلام با گريه و ناله آميخته است و قبل از شهادتش پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و امير مؤمنان على عليه السلام و مادرش فاطمه زهرا عليها السلام بر او گريسته‏اند . طبق روايات فراوانى، چون حضرت حسين عليه السلام تولد يافت، جبرئيل به رسول خدا صلى الله عليه و آله نازل شد و خبر شهادت آن نوزاد را به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و پدر و مادرش داد و آنان از همان ايام براى حسين عليه السلام گريستند . طبق روايتى كه از عايشه نقل شده است، حسين عليه السلام كودك خردسال بود كه وارد خدمت پيامبر گرديد، همان موقع جبرئيل به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله ابلاغ كرد: زمانى نمى‏گذرد كه اين كودك را افرادى از امت تو در سرزمين «طف‏» از خاك عراق به قتل مى‏رسانند «فبكى رسول الله صلى الله عليه و آله‏» اما جبرئيل افزود: «لا تبك، فسوف ينتقم الله منهم، بقائمكم اهل‏البيت‏»[3]. «گريه نكن، در آينده خداوند به وسيله قائم اهل بيت از آنها انتقام مى‏گيرد» .

«ابن عباس‏» مى‏گويد: به هنگام رفتن به «صفين‏» من همراه امير مؤمنان على عليه السلام بودم چون در كنار شط فرات به «نينوا» وارد شد، امام عليه السلام با صداى بلند گريست و فرمود: اى پسر عباس اين محل را مى‏شناسى؟ گفتم: نمى‏شناسم اى امير مؤمنان . فرمود: اگر اينجا را مثل من مى‏شناختى، هرگز از اينجا رد نمى‏شدى مگر اين كه مثل من گريه سر مى‏دادى . ابن عباس گفت: «فبكى طويلا حتى اخضلت لحيته و سالت الدموع على صدره و بكينا معا»: «آن حضرت گريه مفصلى كرد به‏طورى كه اشك از روى محاسن او جارى شد، ما هم همصدا با على عليه السلام گريه سر داديم‏» . بعد امام ادامه داد: واى، واى من با آل ابوسفيان چه كرده‏ام، سپس افزود: در اين سرزمين (كه كرب و بلا ناميده مى‏شود) هفده نفر از فرزندان من و فاطمه به شهادت مى‏رسند و مدفون مى‏گردند [4] .

طبق روايت امام صادق عليه السلام روزى فاطمه زهرا عليها السلام به محضر رسول خدا صلى الله عليه و آله وارد شد و آن حضرت راگريان ديد، از علت گريه‏اش پرسيد؟ رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: جبرئيل به من خبر داد كه حسين عليه السلام را گروهى از امت من به قتل مى‏رسانند! فاطمه عليها السلام نيز از شنيدن اين خبر به شدت گريست ولى وقتى از مقام بلند فرزندش به خاطر شهادت آگاه گرديد، آرامش و تسكين يافت ^[5] .

داستان گريه و عزادارى پس از شهادت آن حضرت از سوى امامان عليهم السلام داستان مفصلى است كه به ذكر چند مورد اكتفاء مى‏كنيم:

امام سجاد عليه السلام كه خود در كربلا شاهد مصائب دلخراش امام حسين عليه السلام و ياران با وفايش بود، پس از واقعه عاشورا تا زمانى كه در قيد حيات بود، اين واقعه سوزناك را فراموش نكرد و هميشه گريه و سوگوارى مى‏نمود . او هر وقت مى‏خواست آب بنوشد تا چشمش به آب مى‏افتاد، اشك از چشمانش سرازير مى‏شد وقتى علت اين كار را مى‏پرسيدند، مى‏فرمود: چگونه گريه نكنم درحالى كه يزيديان آب را براى وحوش و درندگان بيابان آزاد گذاشتند، ولى آن را به روى پدرم بستند و او را با لب تشنه كشتند . مى‏فرمايد: هر وقت كشته شدن فرزندان فاطمه عليها السلام را به ياد مى‏آورم، گريه گلويم را مى‏گيرد . وقتى هم افرادى وى را دلدارى مى‏دادند، مى‏فرمود: «كيف لا ابكى؟ و قد منع ابى من الماء الذى كان مطلقا للسباع و الوحوش‏» [6] .

امام سجاد عليه السلام در عزاى پدر مظلوم خويش به حدى گريست كه او را يكى از بكائيون پنج‏گانه تاريخ لقب دادند [7] . وقتى راز آن همه گريه را از آن حضرت مى‏پرسيدند، مصائب جانگداز كربلا را بازگو مى‏كرد و مى‏فرمود: مرا ملامت نكنيد، يعقوب، پس از آن كه يك فرزند خود را از دست داد، آنقدر گريست تا از غصه چشمهايش سفيد شد درحالى كه يقين به مرگ فرزندش نداشت .

درحالى كه من به چشم خود ديدم در يك نيمروز چهارده نفر از اهل بيت مرا سر بريدند انتظار داريد، داغ آنها از دلم بيرون برود؟! [8] .

او نه تنها در ماتم پدر بزرگوارش اشك مى‏ريخت، بلكه مؤمنان را نيز ترغيب به گريستن در عزاى آن مظلوم مى‏كرد: «ايما مؤمن دمعت عيناه لقتل الحسين حتى تسيل على خده بواه الله بها فى الجنة غرفا يسكنها احقابا» [9] .

«هر مؤمنى كه بر شهادت حسين عليه السلام آن قدر بگريد كه اشك بر گونه‏اش جارى شود، خداوند براى او غرفه‏هائى در بهشت آماده مى‏سازد كه تا ابد در آن اقامت‏خواهد كرد» .

امام باقر عليه السلام براى امام حسين عليه السلام اشك مى‏ريخت و به هر كس هم در خانه او بود، دستور مى‏داد گريه كند . و در منزل آن حضرت مجلس عزا و سوگوارى براى امام حسين عليه السلام تشكيل مى‏گرديد و حاضران مصيبت آن حضرت را به هم تسليت مى‏گفتند [10] .

«عبدالله بن سنان‏» مى‏گويد: در روز عاشورا به حضور امام صادق عليه السلام شرفياب شدم آن حضرت را رنگ پريده و بسيار غمگين و گريان يافتم، علت آن را از امام پرسيدم، فرمود: امروز عاشوراست و در چنين روزى جد ما امام حسين عليه السلام شهيد شده است ^[11] .

امام صادق عليه السلام به «ابو هارون مكفوف‏» دستور داد مرثيه بخواند آنگاه كه وى مرثيه خود را آغاز نمود، متوجه شد امام عليه السلام سخت گريه مى‏كند و زنانى كه پشت پرده بودند . همينكه صداى گريه امام صادق عليه السلام را شنيدند، آنها نيز صداى خود را به گريه و شيون بلند كردند، بعد امام فرمود: «من انشد فى الحسين شعرا فبكى و ابكى عشرا كتب له الجنة‏» [12] . «هركس در مصيبت‏حسين عليه السلام شعر بگويد و گريه كند و ده نفر را بگرياند، بهشت‏بر او نوشته مى‏شود» .

امام رضا عليه السلام مى‏فرمايد: روش پدرم امام موسى بن جعفر عليه السلام اين بود كه هرگاه ماه محرم مى‏رسيد، پيوسته غمگين بود تا دهه عاشورا سپرى شود روز عاشورا روز گريه و ماتم او بود و مى‏فرمود: «هو اليوم الذى قتل فيه الحسين عليه السلام‏» [13] .

امام رضا عليه السلام فرمود: محرم ماهى است كه اهل جاهليت در آن ماه جنگ و خونريزى را حرام مى‏دانستند ولى دشمنان در آن ماه خون ما را ريختند، حرمت ما را شكستند، زنان و فرزندان ما را به اسارت گرفتند و به خيمه‏هاى ما آتش زدند، اموال ما را غارت نمودند و حرمت رسول خدا را در حق ما رعايت نكردند .

«ان يوم الحسين اقرح جفوننا و اسبل دموعنا و اذل عزيزنا بارض كربلا ... على مثل الحسين عليه السلام فليبك الباكون، فان البكاء عليه يحط الذنوب العظام‏» [14] .

«كشته شدن امام حسين عليه السلام اشكهاى ما را ريزان و پلكهاى چشمان ما را مجروح و در كربلا عزيز ما را ذليل كرد . . گريه كنندگان بايد بر حسين عليه السلام گريه كنند . گريه بر او گناهان بزرگ را مى‏ريزد» .

امام رضا عليه السلام به «ريان بن شبيب‏» فرمود: «ان كنت‏باكيا لشئ، فابك للحسين بن على فانه ذبح كما يذبح‏الكبش و قتل معه من اهل بيته ثمانية عشر رجلا ما لهم فى الارض شبيهون ...» .

«اگر بخواهى به چيزى گريه كنى، بر حسين بن على عليه السلام گريه كن زيرا سر آن حضرت را مثل سر گوسفند بريدند و با او هيجده مرد از اهل بيتش كشته شدند كه در دنيا بى‏نظير بودند» .

سپس به «ابن شبيب‏» فرمود: «اگر دوست دارى در درجه‏هاى بلند بهشت‏با ما باشى، غمگين باش از براى غمگينى ما و شاد باش از براى شادمانى ما» [15] .

حتى به موجب بعضى از روايات، امام زمان (عج) نيز مدام بر سيدالشهداء اشك مى‏ريزد . و مى‏گويد:

«اى جد بزرگوار! روزگار مرا به تاخير انداخت و نتوانستم به يارى تو بشتابم و با دشمنانت پيكار كنم در عوض: «فلاندبنك صباحا و مساء و لابكين لك بدل الدموع دما، حسرة عليك ...» [16]. «هر صبح و شام بر مصائب تو گريه مى‏كنم، اگر اشك چشمم تمام شود، به جاى آن خون مى‏گريم‏» .

حتى به موجب روايات فراوانى كه نقل شده است، همه كس و همه‏چيز خورشيد، و آسمان و زمين و فرشتگان روز عاشورا بر آن حضرت گريه مى‏كنند [17] .

شاعر پرشور «فؤاد كرمانى‏» بااستفاده از اين روايات چنين سروده است:

موضوع قابل توجه اين است كه «عبدالله بن فضيل هاشمى‏» از امام صادق عليه السلام سؤال مى‏كند: چراروز عاشورا اين چنين روز مصيبت و غم و اندوه و عزادارى گرديد؟ اما روز وفات پيامبر اكرم و امير مؤمنان و فاطمه زهرا و امام مجتبى عليهم السلام كه با زهر مسموم شد، اين چنين نشد؟ امام صادق عليه السلام فرمود: «ان يوم الحسين اعظم مصيبة من جميع ساير الايام ... فكان ذهابه كذهاب جميعهم ...» [19].

روز حسين - عاشورا - از لحاظ مصيبت از تمام روزها عظيم‏تر است ... زيرا حسين عليه السلام تنها باقى‏مانده اصحاب پنج‏گانه كساء است كه رفتن او، مثل رفتن همه آنهاست‏» .

روز عاشورا مصائبى بر خاندان رسالت وارد شد كه در خاطره هيچ آفريده‏اى خطور نكند و قلم را تاب نوشتن نباشد، چه جالب گفته است:

«مصيبتى بزرگ كه اگر بخواهم آن را به نحو اقتصار براى يادآورى ياد كننده‏اى بنويسم‏» .

«به يقين اشك روانم بين چشم من و اوراق كتب حايل آيد»

«دلم گفت‏به من رحمى كن، به خدا سوگند من از سنگ آفريده نشده‏ام‏» .

«بر آن فاجعه زمين و آسمان و آنچه مابين آن دو است، اشك خون گريست‏» .

غرض، روز عاشورا روز مصيبت و اندوه و گريه براى خاندان رسالت و شيعيان آنهاست . تنها بنى‏اميه دشمنان اهل بيت‏بودند كه آن روز را روز مبارك و سرور و خوشحالى مى‏دانستند چنانكه در زيارت عاشورا مى‏خوانيم: «اللهم ان هذا يوم تبركت‏به بنو امية‏» «خدايا اين روز، روزى است كه آن را بنى‏اميه مبارك و ميمون دانستند» . در فراز ديگرى مى‏خوانيم: «هدا يوم فرحت‏به آل زياد و آل مروان بقتلهم الحسين ...» . «و اين روزى است كه آل زياد و آل مروان به خاطر اين كه حسين را كشتند، به آن مسرور شدند» .

خلاصه در باب عزا و ماتم سيدالشهداء فرزند دلبند حضرت زهرا و على مرتضى عليهم السلام روايات فراوانى از ناحيه رسول خدا و ائمه معصومين عليهم السلام وارد شده كه روز عاشورا، روز مصيبت و حزن اهل بيت و شيعيان ايشان مى‏باشد به اعتبار همين روايات بايد روز عاشورا غمگين و حزين بود . در روايتى مى‏فرمايد:

«هركه ياد كند مصيبت ما را و بگريد و بگرياند مردم را، در روز قيامت در درجه‏هاى ما خواهد بود و هركه مصيبت ما را ياد كند و گريه كند، چشم او در روزى كه چشمها همه بگريند، نگريد و هركه در مجلسى بنشيند و دين ما را احياء نمايد، دل او نميرد در روزى كه دلها همه بميرند» [21] .

بنابراين اگر كسى روز عاشورا را روز جشن و سرور بداند، يقينا او مانند بنى‏اميه دشمن اهل بيت است . پس اين كه سران صوفيه روز عاشورا را روز شادى و سرور و جشن مى‏دانند، بدون شك دشمن اهل بيت هستند و لو اين كه ادعاى دوستى بكنند . چنانكه «شيخ عبدالقادر گيلانى‏» روز جانگداز عاشورا را روز فرح و شادى قلمداد كرده گفته است: «روز عاشورا هرگز روز مصيبت نمى‏باشد، روز جشن و شادى است و بر مردم لازم و واجب است كه در اين روز براى اهل و عيال خود هدايايى تهيه كنند و آنها را به گردش و تفريح ببرند و آنها را با خوشگذرانى سرگرم سازند» [22] .

پس اين مسلم است كه گريه بر امام حسين عليه السلام عنوان شرعى دارد و از عبادات بزرگ شمرده مى‏شود و در حقيقت ديده گريان و دل اندوهگين بر مصائب اهل بيت، شعار شيعه است . به قول يكى از شعراى عرب:

«اى پسر پيامبر خدا در پيش من از براى تو تا زنده‏ام اندوهى است‏حق مودت را به جاى مى‏آورد . ديده‏ام از ريزش اشك دريغ نمى‏ورزد و درونم از رنج و غم تسلى نمى‏يابد» .

انواع گريه‏ها

گريه انواعى دارد كه همه انواع آن در شان امام حسين عليه السلام نيست، حال بايد ببينيم چه نوع گريه شايسته امام است:

1 - گريه از روى خوارى و درماندگى گريه افراد ضعيف و ناتوانى است كه از رسيدن به اهداف خود وامانده‏اند و روح و شهامتى براى پيشرفت در خود نمى‏بينند، مى‏نشينند و عاجزانه گريه سر مى‏دهند . هرگز براى امام حسين عليه السلام چنين گريه‏اى نبايد كرد و آن حضرت از اين نوع گريه بيزار و متنفر است .

2 - گريه عجز و زبونى: گريه افرادى است كه از روى عجز و زبونى در اثر ناكامى و احيانا ستم شخصى يا جريان نامناسبى به ورشكستگى افتاده و براى خود احساس خطر مى‏كنند و راه چاره را در گريه مى‏جويند . به قول صائب تبريزى:

مسلما اين نوع گريه هم مناسب شان امام نيست .

3 - گريه بر اموات: كسى عزيز خود را از دست مى‏دهد و بر فقدان او گريه مى‏كند يا به اين جهت گريه مى‏كند كه آن فقيد در زندگى او مؤثر بوده و به آينده خود نگران است در اين صورت به حال خود گريه مى‏كند و يا اين كه به نيكيهاى او اشك مى‏ريزد . اين نوع گريه هم در شان امام نيست .

4 - از روى رحم و رافت‏يا گريه‏هاى عاطفى: قلب انسان هنگامى كه در برابر حادثه دلخراشى همانند اشك يتيمى، يا بيمار دردمندى يا شخص فقير و تهيدستى و ... . قرار مى‏گيرد، متاثر مى‏شود چه‏بسا اشك مى‏ريزد . رسول خدا صلى الله عليه و آله هنگامى كه فرزند خردسال خود ابراهيم را از دست داد و در قبرستان بقيع به خاك سپرد، براى آن كودك آن‏قدر گريه كرد كه اشك بر محاسنش جارى گرديد به آن حضرت گفته شد: اى رسول خدا تو ديگران را از گريه منع مى‏كردى حال خود اين چنين بى‏تابى مى‏كنى؟! آن حضرت فرمود: «ليس هذا بكاء غضب انما هذا رحمة و من لا يرحم لا يرحم‏» [23] . «اين گريه از روى خشم و نارضايتى نيست، بلكه گريه رحمت و رافت است و هركس رحم نكند، مورد رحمت قرار نمى‏گيرد» .

واقعه خونين كربلا، دل را مى‏سوزاند و قلب و عاطفه هر انسانى را به جوش و خروش مى‏اندازد از اين نظر اين حادثه يك جنايت و يك مصيبت است و شايد در دنيا مشابه چنين جنايتى پيدا بشود و گريه كنندگانى هم داشته باشد . گريه از روى رحم و رافت‏يك امر طبيعى است . هر انسانى به هنگام مشاهده يك منظره دلخراش متاثر مى‏شود و اشك مى‏ريزد چنانكه دشمنان امام حسين عليه السلام روز عاشورا بر حال آن حضرت مى‏گريستند . آنجا كه اهل كوفه از ديدن وضع دلخراش اسراء بنا كردند گريه و زارى كردن . امام سجاد عليه السلام فرمود: «اتنوحون و تبكون من اجلنا؟! فمن ذا الذى قتلنا؟» «آيا براى ما مى‏گرييد و بر ما نوحه مى‏كنيد؟ پس كشنده ما كيست و چه كسى ما را كشت؟!»[24].

پس گريه از روى رحم و رافت نيز چندان مناسب نيست . امام حسين عليه السلام از شيعيان خود اين نوع گريه نخواسته است .

5 - غم و اندوه: گريه از روى غم و اندوه نيز يكى از گريه‏هاى طبيعى انسان است كه به هنگام از دست دادن عزيزى يا به خاطر از دست دادن مقام و موقعيتى و يا به خاطر گرفتارى به مصيبتى غم و اندوهى به انسان دست مى‏دهد و براى اين كه دل خود را سبك كند، گريه سر مى‏دهد و اين نوع افراد كه دلشان شكسته است، به هنگام سوگوارى امام حسين عليه السلام بيش از همه گريه مى‏كنند و چه‏بسا از شدت گريه غش كنند ولى آيا اين نوع گريه را مى‏توان به حساب امام حسين عليه السلام گذاشت؟ هرگز نه .

6 - گريه جدائى و فراق: نوع ديگر گريه، گريه فراق است كه كسى به خاطر دورى و جدائى از عزيزى حالت گريه به انسان دست مى‏دهد . امام حسن مجتبى عليه السلام به هنگام جان دادن بى‏تابى مى‏كرد . بعضى از عيادت‏كنندگان از علت آن پرسيدند امام مجتبى با صداى ضعيف فرمود: براى دو چيز گريه مى‏كنم: هول مطلع، فراق دوستان [25] .

پر واضح است گريه بر امام حسين عليه السلام و شهيدان كربلا از اين نوع گريه نيست .

7 - گريه‏هاى شوق گريه‏هاى لايق حسين عليه السلام گريه مادرى كه از ديدن فرزند دلبند گمشده خويش پس از چندين سال، سرزده مى‏شود، از شوق گريه مى‏كند . قسمت زيادى از حماسه‏هاى كربلا شوق‏آفرين و شورانگيز است و به دنبال آن سيلاب اشك شوق به خاطر آن همه رشادتها، فداكاريها، شجاعتها، آزادمرديها و سخنرانيهاى آتشين مردان و زنان به ظاهر اسير، بى‏اختيار از ديدگان شنونده سرازير مى‏گردد، آيا اين گريه دليل بر شكست است؟!

8 - گريه پيوند هدف: گاهى قطرات اشك پيام‏آور هدفهاست، آنها كه مى‏خواهند بگويند با مرام امام حسين عليه السلام همراه و با هدف او هماهنگ و پيرو مكتب او هستيم، ممكن است اين كار را با دادن شعارهاى آتشين، يا سرودن اشعار و حماسه‏ها ابراز دارند، اما گاهى ممكن است آنها ساختگى باشد ولى آن كسى كه احيانا با شنيدن اين حادثه جانسوز قطره اشكى از درون دل، بيرون مى‏فرستد، صادقانه‏تر اين حقيقت را بيان مى‏كند . اين قطره اشك اعلان وفادارى به اهداف مقدس ياران امام حسين و پيوند دل و جان با آنهاست، مسلما اين نوع گريه - بدون آشنائى به اهداف پاك او - ممكن نيست ^[26] .

پس گريه بر حسين عليه السلام اشك ريختن بر مرده نبوده و از روى خوارى و درماندگى و عجز و زبونى، غم و اندوه نيز نمى‏باشد، بلكه آن فقط دليلى است كه نداى حق‏طلبان را به گوش جهانيان رسانيده و زنگ خطر را براى باطل و اهل آن به صدا درمى‏آورد و صاعقه‏هائى است كه بر روى سر سركشان و ستمگران در هر زمان و در هر مكان فرو مى‏ريزد و شاهد صادق و گواه زنده‏اى است ازاخلاص در راه حق و دشمنى بر بيداد و ستم و بزرگداشتى است‏براى فداكارى و حق و دليرى و انجام وظيفه و نهراسيدن از مرگ و تكريمى است‏براى امتناع از قبول ظلم و شكيبائى در محنت و سختيها .

به قول علامه مغنيه: كسانى كه در مجالس تعزيه مى‏خوانند:

«روى زمين از پليدى دشمنان پاك نخواهد شد تا زمانى كه بر روى آن سيل درهم شكننده خون روان نگردد» .

غرض، شيعيان بر امام حسين عليه السلام از روى خوارى و درماندگى نمى‏گريند، بلكه از اشك ديده خويش سرود حماسه مى‏سازند و با آه و حسرت خود بانگ حق و عدالت را به گوش جهانيان مى‏رسانند:

«ماربين‏» مورخ آلمانى مى‏گويد: «هيچ چيز مانند عزادارى حسين نتوانست‏حس سياسى در مسلمانان ايجاد كند»[29].

قطره‏هاى اشكى كه شيعه در ماتم امام حسين عليه السلام و يارانش مى‏ريزند، عهد و پيمانى است‏با قطره‏هاى خون شهداى كربلا كه با لب تشنه و محروم از «قطره‏هاى آب‏» بر سر احياى دين و ارزشهاى راستين مكتب جان باختند . و اين اشك‏ها اين نهضت الهى را به جانها پيوند زده و جاودان ساخته است . و اين بسيار ساده‏انديشى است كه كسى تنها توجيهى عاطفى براى اين گريه‏ها داشته باشد چرا كه داغ، هرقدر هم شديد باشد، بالاخره گذشت زمان از حرارت آن مى‏كاهد . درحالى كه عزاداران حسينى از اول عمر تا آخر عمر پس ازگذشت قرنها با شور و شوق و حرارت بيشتر در سوك سيدالشهداء مى‏گريند . اين گريه‏ها، فرياد مداوم و خروش بر ضد ستمگران و ابلاغ پيام خون است اگر اين گريه‏ها تنها جنبه عاطفى داشت، مسلما به مرور زمان حادثه عاشورا از خاطره‏ها محو مى‏شد و يا از طراوت و نشاط آن كاسته مى‏شد .

9 - گريه كردن براى از دست دادن چيزى و يا تحمل دردى: انسان زمانى گريه مى‏كند كه چيزى را از دست‏بدهد يا دردى را متحمل بشود . پس عامل عمده گريه (سواى شوق و چند مورد نادر) درد و فقدان منفعت است ما وقتى از چيزى نفع مى‏بريم به مجرد از دست دادن آن گريه سر مى‏دهيم و يا دردى به ما روى مى‏كند ناله مى‏كنيم .

در روايات مى‏خوانيم كه همه‏چيز بر حسين عليه السلام گريه كردند ماه و ستارگان و خورشيد شن‏هاى بيابان، و حتى بادى كه مى‏وزيد و حتى الحوت فى البحر، چرا؟ شن بيابان چرا گريه كرد؟ ماهيان دريا چرا سوگوارى كردند؟ ماه و ستارگان و خورشيد چرا تار شدند و بى‏تابى كردند؟ مسلما آنان به ظاهر متحمل درد و رنجى نشدند چون تير و خنجرهائى كه بر آن پيكر شريف وارد مى‏شد دردش بر خورشيد و ماهيان دريا نمى‏رسيد، پس چرا آنان گريه كردند و آن هم بكاء شديدا پس حتما آنها متضرر گرديدند و از چيزى كه نفع مى‏بردند، بى‏نصيب شدند و منفعتى را از دست دادند و آن منفعت چه چيزى بالاتر از امامت . همه از امام نفع مى‏بردند و از فقدانش رنج مى‏بينند و متضرر مى‏شوند . امام قطب و قلب عالم است و هر كه در عالم است در سايه اوست وقتى او را از دست مى‏دهند، متحمل رنج و به دنبال اين رنج صاحب درد مى‏شوند اين است كه آن موجوداتى كه ناپاكى بر آنان رخنه نكرده و نمى‏تواند بكند، (مثل شن‏هاى بيابان، ماهيان دريا و . .). بر او مى‏گريند و آلوده‏ها از انس و جن، از فقدان چنين ذى نفعى بيخبر مى‏مانند و شادى مى‏كنند، و اين است تفسير آن حديثى كه مى‏فرمايد: براى حسين عليه السلام در قلب مؤمنان حرارتى است كه .. . مؤمنان اگر هم ذكر مصيبتى نشنوند، چون متوجه از دست دادن قطب و محور عالم هستند، ناله مى‏كنند . .

مرحوم علامه مغنيه مى‏گويد: كسى گفت: آيا شيعه جز گريه و اشك راهى ندارند كه بدان محبت‏خويش را براى اهل بيت عليهم السلام بيان نمايند؟ گفتم:

«آرى شيعيان علاوه بر گريه براى اين كه مودت قلبى خود را براى اهل بيت‏به ثبوت رسانند، به راههاى گوناگونى متوسل مى‏شوند از جمله درود و تحيت‏بر اهل بيت تقديم داشته و از فضائل ايشان در مجالس و محافل سخن رانده و به سوى اماكن مقدس آنها بار سفر بسته و به ضريح‏هاى شريف آنان تبرك مى‏جويند» [31] .

چرا حسين عليه السلام فراموش نمى‏شود؟

مى‏گويند: شما در عصر فضا و اتم زندگى مى‏كنيد آنگاه بر كسى اشك مى‏ريزيد كه صدها سال پيش درگذشته است و بر مزاراتى سفر مى‏نماييد كه چيزى جز صخره و سنگ نمى‏باشد؟!

در پاسخ مى‏گوئيم: «چنانكه گفته‏اند: «بعد زمان‏» را در «ابديت‏» اثرى نيست ابديت را در ماوراى زمان - در عرصه‏اى برتر از زمان - حكومت است، ابديت هميشگى است . جاودانان، رهبران بزرگ بشريت‏به ابديت تعلق دارند، از اينرو قرنها نيز در طول حيات معنوى آنها، مفهوم متداول خود را از دست مى‏دهند» [32] .

حسين بن على عليه السلام از زمره جاودانان، از رهبران بزرگ بشريت است . سخن از وى، سخن از تاريخ نيست، سخن روز است . سخنى از ابديت است . سخن از هميشگى خروشان و شكوفان و پرفروز است .

اين زنده‏جاويد نزديك چهارده قرن - به حساب تاريخ - پس از مرگ جسمانيش همچنان امروز نيز بر دلها حكومت مى‏كند و هنوز پرتو وجودش، نه تنها درحيات ما، بلكه در حيات جهان معاصر و در عصر فضا و اتم «حوادث بى‏نظير» ايجاد مى‏كند و به صورت يكى از «شورانگيزترين حماسه‏هاى تاريخ بشريت‏» درآمده و همه‏ساله نيرومندترين امواج احساسات ميليونها انسان را در اطراف خود برمى‏انگيزد و مراسمى پرشورتر و هيجان‏انگيزتر از هر مراسم ديگر به وجود مى‏آورد .

راستى چرا به اين حادثه تاريخى - كه شايد در تاريخ مشابه فراوان دارد - اهميت داده مى‏شود؟! چرا مراسم بزرگداشت اين خاطره هر سال پرشكوهتر و پرهيجان‏تر از سال پيش برگزار مى‏گردد؟ اين همه تعظيم و تكريم و سپاس، اين همه سوز و گداز پس از چهارده قرن، آخر براى چيست؟ آن را چه معنائى است؟!

حقيقت اين است كه اين زنده‏جاويد پس از قرنها، همچنان بر قلبهاى انسانهاى آزاده، قدرتمندانه حكومت مى‏كند و در جامعه «موج معنوى‏» ايجاد مى‏نمايد، حتى هنوز هم به‏طور عميق، يك قدرت محرك معنوى و يك نيروى كنترل اجتماعى بزرگ، به شمار مى‏رود .

اما از زيارت زيارتگاههاى مقدس، هرگز سنگها و صخره‏ها هدف و غايت نمى‏باشد چه اگر غرض خود آنها مى‏بود، همين كوههاى سر به فلك‏كشيده انسان را از مشقت‏سفر و طى راههاى طولانى بى‏نياز مى‏ساخت، پس مقصود بالذات صاحب مزار است و بزرگ داشتن سنگها به جهت‏شرف انتساب به صاحبان آن مزارات است مانند محترم داشتن جلد قرآن كريم و سنگها و آجرهائى كه خانه كعبه و مسجد رسول خدا صلى الله عليه و آله و ساير اماكن مقدس از آنها ساخته شده است .

الان مى‏بينيم كه دولتها و ملتها در حفظ مقبره‏هاى شخصيتهاى بزرگ خويش مى‏كوشند و به دور آنها هاله تقديس مى‏كشند .

در تاريخ نوشته‏اند هنگامى كه سر مبارك حسين عليه السلام را به نزد يزيد آوردند، وى در مجلس شراب حضور داشت اتفاقا قاصدى از طرف پادشاه روم به مجلس يزيد بار يافت و سر مبارك حسين عليه السلام را در مقابل يزيد مشاهده كرد و چون دانست كه آن سر به حسين عليه السلام تعلق دارد، عمل يزيد را به شدت نكوهش نمود و گفت: اى يزيد داستان «كليساى حافر» را شنيده‏اى؟ يزيد گفت چگونه است؟ رومى گفت: در پيش ما مكانى است كه گويند خر عيسى از آنجا گذر كرده است . در آنجا كليسائى بنا نهاده‏اند كه نام آن به سم خر عيسى منسوب بوده و به كنيسه حافر «سم‏» شهرت دارد . ما هر سال به زيارت آنجا مى‏رويم و نذورات خود را به آنجا اهداء مى‏كنيم . روى اين حساب اى يزيد من گواهى مى‏دهم كه تو خطاكارى و از راه راست‏به دورى . يزيد خشمگين شده به كشتن قاصد فرمان داد رومى به سوى سر نازنين حسين عليه السلام رفت و آن را بوسيد و شهادتين بر زبان جارى كرد و سپس او را گرفتند بر در قصر به دارش كشيدند [33] .

زيارت، ارتباط روحى زائر با صاحب قبر است زائر قبر اباعبدالله الحسين عليه السلام با آن حضرت تجديد بيعت مى‏نمايد و لذا ائمه اطهار عليهم السلام با توصيه و ترغيب به زيارت سالار شهيدان، اين نهضت مقدس را براى هميشه زنده و جاويد نگه داشته‏اند، البته زيارت همه امامان مورد تاكيد است ولى رواياتى كه در ترغيب و تشويق زيارت امام حسين عليه السلام رسيده، فوق‏العاده زياد است . امامان با اين توصيه‏ها در صدد آن بودند كه شيعيان پيوستگى عملى با اهداف آن بزرگوار داشته باشند . امام سجاد عليه السلام كه خود چندين بار مخفيانه به زيارت سالار شهيدان رفته در گفتار خويش نيز سفارش زيادى به زيارت امام حسين عليه السلام داشته است .

«ابو حمزه ثمالى‏» گويد: از امام سجاد عليه السلام در مورد زيارت امام حسين عليه السلام پرسيدم، حضرت فرمود:

«زره كل يوم فان لم تقدر فكل جمعة فان لم تقدر فكل شهر فمن لم يزره فقد استخف بحق رسول‏الله صلى الله عليه و آله‏» [34]«هر روز آن حضرت را زيارت كن، اگر نمى‏توانى هفته‏اى يكبار، اگر نمى‏توانى ماهى يكبار، پس كسى كه اصلا آن حضرت را زيارت نكند، در حقيقت‏حريم رسول‏الله را خفيف شمرده است‏» .

ولى مهمتر از سوگوارى و زيارت، آشنائى به مكتب امام حسين و شهداى كربلا و پيوستگى عملى به اهداف بلند آن بزرگوار است . مهم پاك بودن و پاك زيستن و درست انديشيدن و تاسى عملى به او است .

[1] ) ارشاد القلوب: ص 128 .

[2] ) بحارالانوار: ج‏90، ص 336 .

[3] ) بحارالانوار: ج‏36 ، ص 349 .

[4] ) بحارالانوار: ج‏44، ص 253 - 252 .

[5] ) كامل الزيارات، ص 57 .

[6] ) مناقب: ج‏3، ص 303 - بحارالانوار: ج‏46، ص 109 .

[7] ) ديگران عبارتند از: آدم، حضرت نوح، يعقوب و حضرت فاطمه زهرا - الخصال: ص 272 .

[8] ) امالى صدوق، مجلسى، 29، ص 121 .

[9] ) ثواب الاعمال: ص 83 .

[10] ) وسائل الشيعة: ج‏10، ص 398 .

[11] ) بحارالانوار: ج‏98، ص 309 .

[12] ) كامل الزيارات: ص 104 .

[13] ) امالى الصدوق مجلس 27 - بحارالانوار: ج‏44، ص 284 .

[14] ) بحارالانوار: ج‏44، ص 284 .

[15] ) وسائل الشيعة: ج‏10، ص 393، ح‏5 .

[16] ) المزارالكبير: ص 165 - 117 - بحارالانوار: ج‏98، ص 320 .

[17] ) كامل الزيارات: ص 83، 81، 90، 91 - بحارالانوار: ج‏14، ص 181 - مجمع‏البيان: ج‏9، ص 65 .

[18] ) شمع جمع: ص 178 .

[19] ) وسائل الشيعة: ج‏10، ص 394، 392 - علل الشرايع: ص 86 .

[20] ) مفاتيح الجنان، اعمال روز عاشورا .

[21] ) امالى صدوق، ص 45 و عيون الاخبار: ص 162 .

[22] ) الغنية لمطالبى طريق‏الحق فى الاخلاق و التصوف و الآداب الاسلامية: ج‏2، ص 57 - 56 .

[23] ) بحارالانوار: ج‏22، ص 151 - عيون الاخبار: ج‏2، ص 11 .

[24] ) لهوف: ترجمه، ص 99 .

[25] ) حياة‏الحسن عليه السلام: ج‏2، ص 426 .

[26] ) فلسفه شهادت، از آية‏الله مكارم .

[27] ) شيعه و عاشورا، نوشته: محمد جواد مغنيه: ترجمه فيروز حريرچى: ص 57 .

[28] ) خوشدل تهرانى، اشگ شوق، ج‏1، ص 207 .

[29] ) سياسة‏الحسينية: ص 44 .

[30] ) شعر از شمس لنگرودى .

[31] ) شيعه و عاشورا ترجمه فارسى: ص 56 .

[32] ) ديباچه‏اى بر رهبرى: ص 330 .

[33] ) به نقل: علامه مغنيه، شيعه و عاشورا: ترجمه، ص 59 - 58 .

[34] ) كامل الزيارات: ابن قولويه .