امالی شیخ طوسی

امالي شيخ طوسي از دو بخش تشکيل شده است: بخش نخست به نام «الامالي»، و بخش دوم آن به نام «المجالس» در ميان کتابشناسان شيعه شهرت يافته است.

در رابطه با هر دو بخش کتاب، يک اشتباه تاريخي رخ داده است. بدين گونه که نسخه هاي دست نويس موجود و چاپ سنگي و چاپ حروفي بخش اول راوي مجهولي از شيخ ابوعلي فرزند دانشور شيخ طوسي روايت کرده است. و با نگاه نخست اين گونه به نظر مي آيد که راوي بخش اول يعني «الامالي» فرزند شيخ است که روايات را از پدر بزرگوارش نقل مي کند، در حالي که اين مطلب اشتباه است و نسخه هاي خطي که نزد علامه مجلسي بوده، بخش اول آن به روايت خود شيخ است نه فرزندش، يعني در آغاز شيخ طوسي مشايخ روايتي خود را برشمرده و مي گويد: «املي علينا ابوعبدالله محمد بن محمد بن النعمان رحمه الله، قال: حدثنا ... بنابراين بخش اول امالي، روايت مستقيم خود شيخ از اساتيد خود است نه آن گونه که سيد محسن امين[3] و يا خرسان[4] و يا حسن عيسي الحکيم[5] پنداشته اند که يکي از راويان بخش اول فرزند شيخ بوده است.

مطلب ديگري که قابل توجه است تاريخ جلسات املاي بخش اول مي باشد که در نسخه مورخ 580 هـ ذکري از آن نرفته است, ليکن در نسخه هاي متأخر امالي که از آنها در چاپ سنگي و چاپ حروفي اول امالي استفاده شده و راوي آن ابوعلي طوسي است, او تاريخ استماع خود را از پدرش را اين گونه آورده است:

مجلس اول, ربيع الاول 455 هـ .

مجلس دوم, ربيع الاول 455 هـ .

مجلس سوم, ربيع الاول 455 هـ .

مجلس چهارم,؟

مجلس پنجم, پنجشنبه 26 رمضان 457 هـ[].

مجلس ششم, ذي القعده 455 هـ.

مجلس هفتم, محرم 456 هـ.

مجلس هشتم, صفر 456 هـ.

مجلس نهم, صفر 456 هـ.

مجلس دهم, ربيع الآخر 456 هـ.

مجلس يازدهم, جمادي الآخر 456 هـ.

مجلس دوازدهم, جمادي الآخر 456 هـ.

مجلس سيزدهم, جمادي الآخر 456 هـ.

مجلس چهاردهم, رجب 456 هـ.

مجلس پانزدهم، رجب 456 ه‍.

مجلس شانزدهم, شعبان 456 هـ.

مجلس هفدهم, رجب 459 هـ. ¤

مجلس هجدهم,؟

اين مجموع تاريخ مجالس بخش اول امالي است که بنابر روايت شيخ ابوعلي طوسي, اين مجالس را او پس از 49 سال از درگذشت شيخ يعني در جمادي الاول سال 509 هـ در نجف اشرف مجددا براي شاگردان خود املاء و بازگو کرده است.

بخش دوم اين کتاب که به «المجالس» شهرت دارد, به اتفاق تمام کتابشناسان شيعه به روايت شيخ ابوعلي طوسي مي باشد, زيرا در آغاز مجلس نوزدهم آمده است: «حدثنا الشيخ ابوجعفر محمد بن الحسن بن علي الطوسي رحمه الله ...» آنگاه مشايخ روايي پدر خود را مي شمارد, البته نام راوي مجالس, شيخ ابوعلي براي ما مجهول است و تنها اثر باقيمانده از او همين کلمه «حدثنا» در آغاز سند روايات مجالس است که مي گويد: شيخ ابوعلي براي ما روايت کرد و گفت حدثنا, شيخ ابوجعفر ...

علت تسميه اين بخش به «المجالس» آن است که هر درس با عنوان «مجلس يوم الجمعه ...» آغاز مي گردد.

بخش دوم کتاب از مجلس نوزدهم آغاز مي گردد به درس 46 پايان مي پذيرد, تاريخ و زمان برگزاري مجالس به صورت زير مي باشد.

مجلس نوزدهم, جمعه 4 محرم 457 هـ.

مجلس بيستم, 26 محرم 457 هـ.

مجلس بيست و يکم جمعه 11 صفر 457 هـ.

مجلس بيست و دوم, جمعه 17 صفر 457 هـ.

مجلس بيست و سوم, جمعه 24 صفر 457 هـ.

مجلس بيست و چهارم, جمعه 9 ربيع الاول 457 هـ.

مجلس بيست و پنجم, جمعه 16 ربيع الاول 457 هـ.

مجلس بيست و ششم, جمعه 23 ربيع الاول 457 هـ.

مجلس بيست و هفتم, جمعه آخر ربيع الاول 457 هـ.

مجلس بيست و هشتم, جمعه 7 ربيع الآخر 457 هـ.

مجلس بيست و نهم, جمعه 21 ربيع الآخر 457 هـ.

مجلس سي ام, جمعه 18 جمادي الآخر 457 هـ.

مجلس سي و يکم, جمعه 25 جمادي الآخر 457 هـ.

مجلس سي و دوم, جمعه 2 رجب 457 هـ.

مجلس سي و سوم, جمعه 9 رجب 457 هـ.

مجلس سي و چهارم, جمعه 16 رجب 457 هـ.

مجلس سي و پنجم, جمعه 23 رجب 457 هـ.

مجلس سي و ششم, جمعه آخر رجب 457 هـ.

مجلس سي هفتم, جمعه 7 شعبان 457 هـ.

مجلس سي و هشتم, جمعه 14 شعبان 457 هـ.

مجلس سي و نهم, جمعه 17 ذي القعده 457 هـ.

مجلس چهلم, جمعه 13 رمضان 457 هـ.

مجلس چهلم و يکم, جمعه 26 شوال 457 هـ.

مجلس چهلم و دوم, جمعه 24 ذي القعده 457 هـ.

مجلس چهلم و سوم, جمعه 23 ذي الحجه 457 هـ.

مجلس چهلم و چهارم, جمعه 30 ذي القعده 457 هـ.

مجلس چهلم و پنجم, جمعه 6 صفر 458 هـ.

مجلس چهلم و ششم, يوم الترويه سال 458 هـ.