استاد علي نعمت
هنرمندي به قدرت و استعداد و با تكيه بر نيروي ايمان شاهكارهاي آفريده و امروز در موزه‌ها كاخهاي بزرگ دنيا درخشش و جلوه خاص دارد.
يكي از مسايلي كه از ديرباز، در شناساندن كشور ما به جهانيان تاثير بسزايي داشته و نام ايران و ايرانيان را در سراسر گيتي بلند آوازه ساخته است هنرهاي ملي ما و آثار ارزنده‌اي است كه زاييده دستهاي هنر‌بار و انديشه‌هاي پر ايمان هنرمندان ايراني است. هنرهاي ملي ايرانيان كه هر كدام به نوبه خود داراي ارزش خاصي ميباشند عبارتند از: خاتم‌كاري- منبت‌كاري- قالي‌بافي- زري‌بافي- كاشي‌سازي- ميناكاري- تذهيب‌كاري- مينياتورسازي و فنون مختلف ديگر كه امروز مورد توجه و استقبال مردم جهان قرار دارد و براي هر يك از آنها اعتبار و اهميت خاصي قايل ميباشند. با توجه به اهميت موضوع، از اين پس، كوشش ما نيز بر اين پايه خواهد بود كه خوانندگان گرامي مجله هنر و مردم را با هنرهاي ملي ايران و هنرمنداني كه اين شاهكارهاي هنري را با نيروي ايمان و ذوق و قريحه خود مي‌آفرينند، بتدريج آشنا سازيم.
استاد علي نعمت هنرمند خاتم‌كار، نخستين چهره‌اي است كه ما در اين شماره به معرفي او مي‌پردازيم و شما را با او كه به حق يكي از هنرمندان چيره‌دست و مبتكر كشور ما بشمار ميرود و آثار ارزنده‌اش امروز در موزه‌ها و كاخهاي بزرگ دنيا معرف ذوق لطيف ايراني است بيش از پيش آشنا مي‌كنيم. اما پيش از معرفي اين هنرمند، بجا است كه اگر براي مزيد اطلاع خوانندگان شمه‌أي درباره خاتم‌كاري و تاريخچه اين هنر ظريف بطور اختصار درج كنيم:
خاتم‌كاري يا بعبارتي خاتمه بندي از هنرهاي است بصورت امروز ،تقريبا از چهارصد يا پانصد سال پيش در ايران رايج بوده و در حقيقت از زمان سلطنت صفويان رو به تكامل نهاده است . خاتم‌كاري در عصر صفويان آنچنان مورد توجه بوده كه بعضي از شاهزادگان هنرمند و با ذوق صفوي مانند سلطان ميرزاي صفوي در اين كار استعداد قابل توجهي داشته و ساعات فراغت خود را بكار خاتم كاري كه در آن زمان به « خاتم بندي » مشهور بوده مصروف ميكرده اند و فرار گرفتن اين هنر را مايه فخر و مباهات خود ميدانسته اند .
مصالح -مصالح و مواد اوليه اي كه در ساختن خاتم‌كاري بكار ميرود، عبارت است از:
1-چوب(انواع مختلف)
2-استخوان(انواع گوناگون)
3-عاج
4- فلزات
5- سريشم(نوعي چسب)
6-نخ پرك
7- رنگ (براي رنگ كردن استخوان‌ها ).
در دوران صفويه خاتم‌كاري در شهرهاي جنوبي ايران بخصوص در شهر هاي شيراز -اصفهان و كرمان راه پيشرفت و ترقي را بسرعت پيموده و هنرمندان آن دوره آثار بسيار زيبا و قابل توجهي از خود باقي گذاردند اما در دوره قاجاريه بعلت عدم توجه اولياي امور به خاتم‌كاري، متاسفانه اين هنر رو به انحطاط و زوال گذارد و هنرمندان خاتم‌كار بتدريج دلسرد شده از كار خود كناره گرفتند و تنها معدودي از خاتم‌كاران در گوشه و كنار ايران، بطور پراكنده هنري خود ادامه دادند.
ميز خاتم هديه اعليحضرت همايون شاهنشاه به عليا حضرت ملكه انگلستان
خوشبختانه با ظهور سلسله پهلوي و دوران سلطنت اعليحضرت فقيد رضا شاه كبير، به موازات توجه خاصي كه به صنايع مستظرفه مبذول شد و موجبات احياي آنها فراهم گرديد ،هنر خاتم سازي نيز از حال ركود خارج شد و با ديگر راه پيشرفت و تكامل گرفت و در اين دوران بود كه آثار درخشان و تحسين انگيزي مانند « تالار خاتم » ساخته شد و بايد دانست كه سازندگان اين آثار پر ارزش هنرمندان شايسته اي بودند كه سالها در گمنامي و انزوا به‌سر ميبردند.
نكته اي كه ذكر آن در اينجا حتما لازم است موضوع يكنواختي كار و تقليد از ابتكارات گذشتگان در خاتم‌كاري بود كه همين چند ساله اخير نيز بشدت رواج داشت و كار ابتكاري و تازه اي كه بتواند تنوعي در اين هنر پديد آورد عرضه نميگرديد و به همين جهت يك نوع يكنواختي خسته كننده برروي اين هنر پر ارزش سايه افكنده بود و طبع تازه جوي مردم هنر دوست را اقناع نميكرد، تا اينكه هنرهاي زيباي كشور به بهبود و پيشرفت هنر خاتم‌كاري توجه خاصي مبذول داشت و مخصوصا با استفاده از وجود هنرمند باذوق و مبتكر آقاي علي نعمت استاد و سرپرست كارگاه خاتم‌سازي ،كه طرحهاي نو اشكال كاملاً تازه و ابتكاري را، جانشين اشكال ساده و يكنواخت گذشته نمود، موجبات اعتلاي هنر خاتم‌كاري را فراهم ساخت.
حال كه تا اندازه اي شما با هنر خاتم‌كاري و تاريخچه آن آشنا نموديم، بهتر است به سراغ هنرمند شايسته برويم كه در سالهاي اخير با خلق طرحهاي نو و فرمهاي بي سابقه، شاهكارهائي در خاتمه كاري بوجود آورده است كه موجب مباهات و سرفرازي جامعه هنري كشور است. اين هنرمند پر استعداد و مبتكر، استاد علي نعمت است كه سرپرستي كارگاه خاتم‌سازي هنرهاي زيباي كشور را عهده دار ميباشد.
زادگاه علي نعمت شهر هنر خيز شيراز است، او در چهل و چهار سال پيش در اين شهر، ديده بجهان هستي گشود، از اوان كودكي به خاتم‌سازي، علاقه اي وافر داشت، اصولا مقدمات هنر خاتم‌كار را نزد استاد محمد خليل گلريز، فرار گرفت و زير نظر اين استاد، به رموز و ريزه‌كاريها ي اين فن آشنائي يافت و بتدريج در اين كار فردي بصير و متبحر شد، تا اينكه شخصا كارگاهي دائر نمود و مدت چهار سال به تنهائي به اين كار اشتغال ورزيد.
استاد نعمت در سال 1317 به تهران آمد و با ساير هنرمندان خاتم‌ساز، در ساختن تالار خاتم همكاري نزديك و صميمانه اي بعمل آورد، آنگاه به منظور تكميل هنر خود، مدتي نيز نزد مرحوم محمد حسين صنيع خاتم، استاد مشهور و فقيد خاتم‌سازي بكار مشغول شد و در سال 1328بنا به پيشنهاد آن مرحوم در كارگاه خاتم‌سازي هنرهاي زيباي كشور مشغول كار شد.
پس از در گذشت مرحوم صنيع خاتم ،به پاس زحمات و كوششهاي قابل تحسيني كه علي نعمت در پيشرفت هنر خاتم‌كاري بعمل آورده بود ،از طرف هنرهاي زيباي كشور بر پاست كارگاه مزبور منصوب گرديد و فعلا نيز در اين سمت به ادامه كوششهاي هنري اشتغال دارد.
امروزه در كارگاه خاتم‌سازي هنرهاي زيباي كشور جمعي از هنرمندان زير نظر استاد علي نعمت با كوشش و تلاشي خستگي ناپذير، به خلق آثار نو و جالبي در زمينه هاي خاتم كاري مشغول ميباشد ،آثاري كه بدون شك در معرفي هنر ملي ما به‌جهانيان تاثير فراواني در بر دارد.
از كارهاي بسيار جالب و در خور تقديري كه استاد علي نعمت تاكنون ساخته و اغلب اهدا گرديده است ، مي توان آثار زير را نام برد:
1_ سرويس بسيار زيباي لوازم التحرير كه از طرف اعليحضرت همايون شاهنشاه به رئيس جمهور ايتاليا اهدا گرديد.
2_ ميز خاتم بسيار زيبا و نفيسي كه در سفر پرزيد نت ايزنهاور رئيس جمهور امريكا به ايران، از طرف شاهنشاه ايران، به ايشان اهدا گرديد. اين ميز خاتم از شاهكار هاي هنر خاتم‌سازي بشمار ميرود و به همين جهت در نمايشگاه جهاني بروكسل به اخذ مدال طلا، بزرگترين مدال نمايشگاه مزبور، نائل گرديد. اين ميز بسيار جالب فعلا در موزه ملي واشنگتن نگاهداري مي شود .
3_ ميز زيبا و مجلل خاتمم به طول 220و بعرض 110 سانتيمتر كه مجموعاً 11 متر مربع خاتم دارد و در هر سانتيمتر مربع تقريباً 280 قطعه و در سراسر ميز سي‌ميليون و هشتصد هزار قطعه خاتم بكار رفته است در جلوي اين ميز كه به منظور اهدا به عليا حضرت ملكه انگلستان ساخته شده بود ، آرم سلطنتي انگلستان نقش شده است . اين اثر بسيار زيبا كه در شمار يكي از آثار پرارزش هنر خاتم‌كاري قرار دارد فعلاً در كاخ بوكينگهام نگاهداري ميشود . لازم به تذكر است كه طرحها و نقشهاي زيباي اين ميز خاتم بوسيله آقاي عيسي بهادري رئيس هنرستان هنرهاي زيباي اصفهان ، كه از جمله هنرمندان باارزش به شمار مي رود، تهيه شده بود.
_ ميز خاتم با طرح جديد و كاملاً ساده، كه فعلاً در موزه هنرهاي زيباي كشور حفظ ميشود. اين ميز ساده خاتم نيز از ذوق و ابتكار بي‌پيرايگي سازنده آن كه ميخواهد كارش خالي از تقليد باشد، حكايت مي‌كند. به پاس كوششها و مجاهدات قابل تحسيني كه استاد علي نعمت درساختن آثار پرارزش هنري خود نشان داده و در زمينه كار خاتم‌كاري افتخاراتي براي مردم و ميهن خود در كشورهاي ديگر كسب نموده، بارها افتخار شرف يابي به پيشگاه مبارك شاهنشاه را بدست آورده و مورد تفقد شهريار هنر پرور ايران قرار گرفته است، با توجه به همين نكته است كه در چهارم آبان ماه سال گذشته استاد نعمت به اخذ نشان درجه يك همايون نايل گرديد و در نمايشگاه جهاني بروكسل نيز نشان طلاي «گراند پري» بزرگترين و ارزنده‌ترين جايزه نمايشگاه را دريافت نمود.
اين هنرمند شايسته فعلاً با جديت بيشتر به ادامه كششهاي هنري و تهيه طرحهاي تازه‌تر و جالبتر اشتغال دارد و بدون شك در آينده نيز بهتر از گذشته موفق خواهد شد كه شاهكارهايي در زمينه هنر خاتم‌سازي بيافريند و افتخاراتي ديگر بر افتخارات گذشته ميهن خود بيافزايد.
استاد علي نعمت درباره علل موفقيت خود، اظهار ميدارد كه در درجه اول به استعداد و قريحه ذاتي خود متكي هستم و بعد تشويقهاي هنرهاي زيباي كشور و فراهم ساختن وسايل كار از طرف اين موسسه عظيم هنري، مرا به ادامه كوششهايم ترغيب و دلگرم ميسازد.