وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْماً [441] .
و از پيشگاه خود دانشى ويژه به او آموخته بوديم .
و جاى ديگر فرمود :
وَلُوطاً آتَيْنَاهُ حُكْماً وَعِلْماً [442] .
و به لوط ، حكمت و دانش داديم .
و گفت :
وَلَقَدْ آتَيْنَا دَاوُدَ وَسُلَيْمَـانَ عِلْماً [443] .
و يقيناً ما به داود و سليمان ، دانش [ ويژه ] داديم .
و در حق بهتر و مهتر عالم فرمود :
وَعَلَّمَكَ مَا لَمْ تَكُن تَعْلَمُ [444] .
و خدا كتاب و حكمت را بر تو نازل كرد .
و اين علم قطرهاى است از بحر محيط علم قديم كه آن صفت پاك خداوندى است جلّ جلاله ، هم چون صفتهاى ديگر چون حيات و قدرت و سمع و بصر و كلام و امثال آن .
و هم چنان كه روح و جسم آدم صفى عليهالسلام از قدرت و حكمت در وجود آمد اين علم كه منبع اخلاق او بود ، هم برآن ترتيب به دو قسم نازل شد :
1 ـ كسبى .
2 ـ قدرتى .
آنچه قدرتى بود بر عطاى محض بىعلّت تعلّق گرفت و آنچه حكمتى بود به جهد و كسب مردم حواله گشت .
قسم عطايى انبيا را آمد و بس .
اين قسم كه كسبى بود بر جمله ذريت بنى آدم به نسبت مراتبى كه در اصل خلقت با سرشت هر يكى همراه است منقسم گشت و اگرچه همه اوليا را به قدر متابعت انبيا از قسم عطايى نيز حظّى بود ، اما قاعده سلوك از براى ايشان اقوى است كه :
مَا اتَّخَذَ اللّهُ وَلِيًّا جاهِلاً قَطُّ .
خداوند هرگز مقام ولايت را به انسان جاهل نمىسپارد .
و اين از آن است كه سلوك روش نفس است كه علم كسبى تعلّق بدو دارد .
هم چنان كه علم عطايى تعلّق به روح دارد و چون نفس از عالم حكمت در وجود آمده است به واسطه احتياج ، لاجرم تحصيل علم كسبى او را بىسبب ميسّر نگردد و روح چون از عالم قدرت آمد از سبب مستغنى است و هميشه فيض از علم ازل مىپذيرد و بىواسطه و :
إِنَّكَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِن لَدُنْ حَكِيمٍ عَلِيمٍ [445] .
يقيناً تو قرآن را از نزد حكيمى دانا فرا مىگيرى .
اشاره بدين معناست .
علم دين ، اشرف تمام علوم و مافوق همه دانشهاست ، اين علم علّت خير دنيا و آخرت براى متعلّم آن است و متعلّم علم دين در پيشگاه حضرت ربوبى از ارزشى مافوق تمام ارزشها برخوردار است ، تا جايى كه در كتاب علم « الكافى » آمده :
موجودات برّى و بحرى براى طالب علم دين استغفار مىكنند[446] و اگر اين چنين دانش آموزى در مسير طلب علم بميرد شهيد از دنيا رفته است[447] !
الهى ! در مرحله اوّل قلب ما را از تمام آلودگىها پاك كن و نفس ما را به راه تزكيه هدايت فرما و روح ما را از حجابهاى ظلمانى نجات بخش ، آن گاه توفيق فهم علم دين و عمل به آن به ما مرحمت فرما كه راهى براى درك فيض و تحصيل سعادت دارين و جلب رضا و خشنودى تو جز اين راه وجود ندارد .