1 ـ عدم پذيرش حق

اين حالت ناپسند تا آنجا در روح مناظره كننده پيش مى‏رود كه نامرغوب‏ترين حادثه و نامطلوب‏ترين رويداد زندگى از ديدگاه او ، اين خواهد شد كه مبادا حق بر زبان طرف مناظره او پديدار گردد .

هر چند حق بدين صورت چهره مى‏نماياند ، وى با توسل به تلبيس و بيان حق به جانب و نيرنگ مى‏كوشد تا به منظور انكار حق برحسب مقدورات و تواناييش مناظره وى ادامه يابد .

از اين پس ممارات و ستيزه جويى به صورت عادت و طبيعت در او در مى‏آيد ، بگونه‏اى كه هر سخنى به گوشش مى‏رسد ، براى اظهار فضل و خرده‏گيرى از خصم حالت اعتراض و اشكال تراشى هر لحظه در دلش برانگيخته مى‏شود ، اگرچه طرف او برحق باشد ، چون مى‏خواهد خودى بنماياند لذا به هيچ وجه درصدد اظهار حق برنمى‏آيد .

خداوند متعال بين كسى كه به خدا دروغ و افترا مى‏بندد و ميان كسى كه حق را تكذيب مى‏كند جدايى نمى‏بيند ، بلكه آن دو را از نظر جرم و گناه روحى و اخلاقى يكى مى‏داند .

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهَ كَذِباً أَوْ كَذَّبَ بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءَهُ [111] .

و كيست ستمكارتر از كسى كه دروغى را بر خدا ببندد [كه خدا بتان را شريك خود گرفته ؟ ] يا حق را زمانى كه به سويش آمد تكذيب كند؟ آيا در دوزخ جايگاهى براى كافران نيست ؟

عدم پذيرش حق نوعى از تكبّر است و مراء و جدال مستلزم چنين حالتى است .

از ابى دردا و واثله و انس روايت شده :

روزى پيامبر اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بر ما وارد شد ، در حالى كه ما راجع به يكى از مسائل دينى سرگرم بحث و مجادله و ستيزه‏جويى بوديم .

رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله چنان خشمگين شد كه شدّت خشم او براى ما بى‏سابقه بود ، سپس فرمود :

ملّت‏هايى پيش از شما به علّت جدال و ستيزه‏جويى گرفتار انحطاط و نابودى شدند ، از اين عمل دست برداريد ؛ زيرا يك فرد با ايمان با كسى به جدال و ستيزه‏جويى برنمى‏خيزد ، ستيزه‏جويى نكنيد ، چون ستيزه‏جو سخت زيانكار است ، جدال را كنار بگذاريد ؛ زيرا من در روز قيامت از ستيزه‏گر شفاعت و وساطت نمى‏كنم .

با هم به ستيز برنخيزيد ، چون من براى كسى كه از جدال گرچه حق با اوست دست بردارد سه خانه در بوستان‏هاى بهشت ضمانت مى‏كنم ، از مراء و جدال دست برداريد ؛ زيرا نخستين كارى كه خداى من پس از منع از بت‏پرستى مرا از آن نهى فرموده ستيزه‏جويى با مردم است .

قال رسول اللّه صلى‏الله‏عليه‏و‏آله : ثَلاثٌ مَنْ لَقِىَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِنَّ دَخَلَ الْجَنَّةَ مِنْ اَىِّ بابٍ شاءَ :

مَنْ حَسُنَ خُلْقُهُ وَخَشِىَ اللّهَ فِى الْمَغيبِ وَالْمَحْضَرِ وَتَرَكَ الْمِراءَ وَاِنْ كانَ مُحِقًّا[112] :

رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود : سه گروه از مردم به هنگام روز قيامت مى‏توانند از هر درى كه دلخواه آن‏هاست وارد بهشت شوند :