پيامبر اسلام صلىاللهعليهوآله ضمن حديثى كبر و منشهاى نابخردانه را به :
بَطَرُ الْحَقِّ وَغَمْصُ النّاسِ[123] .
تعبير فرموده .
منظور از بَطَرُ الْحَق ، مردود ساختن سخن به گوينده آن و عدم اعتراف به حقّانيّت آن پس از اثبات و محرز بودن آن است و منظور از غَمْصُ النّاس پست و حقير شمردن مردم مىباشد .
چنان مناظره كننده كذايى در صدد است كه حق و حقيقت ، با وجود اين كه كاملاً براى وى واضح است ، از نظر ديگران مخفى مانده تا بتواند آن را بر گوينده رد كرده و احياناً وى را تحقير كند ، چون مىپندارد تنها خودش محق است و طرف او به حق آشنايى ندارد و به باطل مىانديشد و خيال مىكند كه طرف او فاقد ملكه و نيروى علمى و قابليت شناخت قوانينى است كه علم و دانش را براى انسان به ارمغان مىآورد .
از رسول خدا صلىاللهعليهوآله نقل است كه خداوند فرمود :
شكوه و عظمت ، پوشش مرا تشكيل مىدهد و كبريا و بزرگى ردا مرا مىنمايد ، اگر كسى در اين دو سمت و صفت الهى با من به نزاع و هماورى برخيزد او را درهم شكسته و نابودش مىسازم[124] .
رسول خدا صلىاللهعليهوآله فرمود :
عظيمترين و پرمخاطرهترين كبر ، عبارت از غَمْصُ الْخَلْقِ وَسَفَهُ الْحَقِّ است .
راوى مىگويد : معناى اين دو جمله را سؤال كردم ، حضرت فرمود :
آن است كه تو حق را نشناسى و از اهل حق خردهگيرى كرده و بىجهت آنها را مورد انتقاد قرار دهى ، اگر كسى با چنين روحيهاى با افراد جامعه رفتار كند در حقيقت با خداوند متعال به نزاع و درگيرى برخاسته و با او در عظمت و كبريايى و بزرگيش هماوردى و همتايى دست يازيده است[125] .
نهمين آفت و عارضه زيان بخش مراء و مجادله ، پىگيرى و تجسّس از عيوب و زشتىهاى افراد جامعه است .
شخص مجادله كننده درصدد يافتن و جستجوى لغزش زبانى و يا لغزشهاى ديگر در بيانِ طرف خود مىباشد تا آن را براى روز مبادا براى خود عليه طرف ذخيره و آماده ساخته و وسيلهاى براى تحكيم مبانى و شخصيت خود و پاكى خويش قرار دهد و يا احياناً كمبود و نقايص خود را بدين وسيله جبران و دفع نمايد .
حتى چنين حالتى براى بىخبران و افرادى كه از مجراى علم و دانش ، جوياى دنيا هستند ، در عين نفوذ و گسترش ، استمرار و ادامه پيدا مىكند تا آنجا كه از كم و كيف حالات و عيوب و نقايص طرف مقابل خود تحقيق و كنجكاوى مىنمايند تا در پى آن ، چنين عيوب و نواقص را در حضور وى به رخ او كشيده و شفاهاً آنها را در برابر او مطرح سازند و احياناً مىكوشند اين عيوب را دليل و دستاويزى براى كوباندن طرف قرار داده و به اطرافيان مىگويند : ديديد چگونه طرف را شرمسار و بىآبرو ساختيم ؟ ! ! و از اين قبيل افكار و رفتار ناستودهاى كه بى خبران از دين و ايمان و رهروان طريقه شيطان و ابليس مآبان دچار و گرفتار آن مىباشند ، در حالى كه خداوند متعال فرموده :
وَلاَ تَجَسَّسُوا [126] .