اين تقسيم حاصر نيست، زيرا عقايد ديگرى نيز در باره او هست. بهرحال ترديدى نيست كه وى بزرگترين عارف جهان اسلام است و هرگز كسى پس از او قابل مقايسه با او نيست مگر مقايسهاى كه از دور دستى بر آتش باشد; همانگونه كه مقاله حاضر در پى آن است.
محيىالدين در كثرت تاليفات بين حكما و عرفاى اسلامى كما و كيفا نظير ندارد تعداد تاليفات او را از 150 كتاب و رساله كمتر ننوشتهاند و فتوحات مكيه او شايد بهاندازه همه تاليفات بوعلى و غزالى باشد. (2)
ميان تاليفات او دو كتاب داراى اهميتخاصى است:
1) الفتوحات المكية كه مشتمل بر تمامى بحثهاى عرفان نظرى است.
2) فصوص الحكم كه نظريات عرفانى او را بهطور موجز و خلاصه دربر دارد.
اين كتاب در27 «فص» نوشته شده است و هر يك به پيامبرى اختصاص دارد و بهعنوان «كلمه» يا پيام آن نبى و رسول، معارف و حكمتها را بيان مىكند. فصوصالحكم جوهره فكرى و چكيده عقايد و تعاليم عرفانى اواخر عمر پربركت اين اعجوبه عالم است. نيكلسون گويد:
«هر يك از اين27 فص كتاب، مربوط به كلمه [Logos] پيامبرى است كه نشاندهنده صفت ويژه الهى است. و از آنجا كه خدا خود را جز در انسان كامل بهطور كامل ظاهر نمىكند، و لذا در فص اول، آدم(ع) به عنوان عالم صغير مطرح شده است; زيرا انسان كامل آينه مطلق الهى است و غالبا ابنعربى فصى از قرآن گرفته، اصول و عقائد خود را از آن استخراج مىكند». (3)
و شهيد مطهرى گويد:
«كتاب فصوصالحكم گرچه كوچك است، ولى دقيقترين و عميقترين متن عرفانى استشروح زياد بر آن نوشته شده است در هر عصرى شايد دو سه نفر بيشتر پيدانشده باشد كه قادر به فهم اين متن عميق باشد». (4)
1 . 2 . كارل ياسپرس به سال1883م. در شهر اولدينورگ آلمان چشم به جهان گشود و پس از مدتى به تحصيل در رشته حقوق دانشگاه پرداخت. سپس به رشته پزشكى روىآورد و در سال1909م. دكتراى پزشكى خود را از دانشگاه هايدلبرگ دريافت كرد و در بخش رواندرمانى بيمارستان همان دانشگاه به پژوهش پرداخت. پس از انتشار نخستين كتاب او در باره آسيبشناسى روانى در سال1913م. به استاديارى دانشكده فلسفه هايدلبرگ برگزيده شد. در سال1919م. كتاب «روانشناسى جهانگرى» را نوشت كه مرز بين فلسفه و روانشناسى بود. خود وى بعدا آن را در موضوع فلسفه هستى قرار داد.