مسؤوليت خانوادگي

آية الله حسين مظاهري

تاكنون درباره مسؤوليتهاي جسمي، روحي، ديني و اجتماعي، مطالبي را ارائه كرده‏ايم، اينك مسؤوليت خانوادگي را مطرح مي‏كنيم.

خانواده اجتماع كوچكي است كه، اجتماعات بزرگتري در آن نهفته است. اين نهادِ پراهميت حتي در منزوي‏ترين شكل خود هم، سرنوشت جامعه را رقم مي‏زند، از اين رو هرگونه كردار نيك يا بدِ خانوادگي در سوق دادن اجتماع به سوي نيكي يا بدي مؤثر است. جوامعي كه به تربيت اجتماعي اهتمام مي‏ورزند، كار خود را از خانواده آغاز مي‏كنند.

نگاهي گذرا به تعاليم اسلام، نشان مي‏دهد كه اين دينِ فطري تا چه حد خانواده را با اهميت تلقي كرده و با تعيين حقوق همه جانبه، در رشد و حفاظت از آن كوشيده و حسِّ مسؤوليت را در آن برانگيخته است. در اين نهاد مقدس به طور كلي سه نوع مسؤوليت وجوددارد: مسؤوليت همسران نسبت به يكديگر، مسؤوليت والدين نسبت به فرزندان، و مسؤوليت فرزندان در برابر والدين. البته مسؤوليتهاي ديگري هم پيرامون خانواده وجود دارد ولي مسؤوليتهاي اساسي همين سه نوع است.

1 ـ مسؤوليت همسران نسبت به يكديگر

سنگ نخستين بناي مقدس خانواده با پيوند زن و شوهر، نهاده مي‏شود و در نتيجه، اولين مسؤوليت نيز از همين پيوند و رابطه، شكل مي‏گيرد، پس منطقي آن است كه ابتدا درباره مسؤوليت همسران نسبت به يكديگر، بحث كنيم.

زن و شوهر به محض پيوند مشترك، مسؤوليتهايي برايشان به وجود مي‏آيد كه اگر به درستي به آنها عمل كنند محيط خانواده و در نتيجه اجتماع يك پارچه غرق صفا و صميميت گشته، رنگ معنويت به خود مي‏گيرد اين مسؤوليتها عبارتند از:

1 ـ 1 ـ احترام متقابل و ايجاد محبت:

نخستين مسؤوليت سنگين همسران نسبت به يكديگر احترام متقابل و ايجاد محبت است. اگر زن و شوهر به يكديگر مهر بورزند خانه به محيطي امن و آرام و مناسب براي رشد و كمال خود و فرزندانشان تبديل خواهد شد. همه دستورهايي كه در اسلام در مورد نحوه صدا كردن يكديگر، سلام نمودن، پيشباز و بدرقه رفتن، خداحافظي كردن، غذاي خوب پختن، از غذاي زن ايراد نگرفتن، تميزي و نظافت، زينت و خودآرايي، تشكر و سپاس از كار يكديگر، عيب پوشي، تبسّم و خوش رويي، خوش زباني و مسائل ديگري از اين قبيل به ما رسيده به منظور ايجاد محبت و تحكيم روابط خانوادگي است.

امام صادق(ع) فرمود: كوشش در زياد كردن محبت نسبت به همسر، در حقيقت كوششي براي افزودنِ مراتب ايماني است.1

حتي تأكيد شده است كه اين محبت را اظهار كنيد و بر زبان برانيد، در اين صورت است كه هرگز از يادشان نمي‏رود.

1 ـ 2 ـ عفو و اغماض:

زن و شوهر در ابتداي زندگي، يكديگر را محك مي‏زنند، از اين رو به شكل ظريفي كردارهاي هم را زير نظر دارند، از آن جا كه هر دو بشر و جايز الخطايند مسلم دچار اشتباهاتي مي‏شوند و اگر گذشت و اغماض نباشد، اختلافات و درگيري‏ها آغاز مي‏شود و رفته رفته به جاي احترام، اهانت و در عوضِ محبت، قهر و كينه، خود را نشان مي‏دهد. نتيجه اين بي‏گذشتي و كينه‏اي شدن، تزلزل اركان خانواده و تربيت فرزنداني نامتعادل و پرمشكل است.

پس اگر همسران محبت و احترام را مي‏خواهند بايد از همان ابتدا كوشش كنند كه روحيه عفو و گذشت را در خود تقويت نمايند و به اين كليدِ مشكل‏گشاي زندگي مجهز شوند.

پس اگر همسران، عزت و سربلندي خانواده را مي‏خواهند بايد عفو و اغماض پيشه كنند كه پيامبر فرمود: «عليكم بالعفوِ لايَزيدُ العبدَ اِلاّ عِزّا فتعافَوا يُعزَّكُمُ اللّه؛2 بر شما باد كه عفو و گذشت داشته باشيد، زيرا عفو، موجب عزت بنده است، يكديگر را عفو كنيد تا خدا شما را عزيز كند.»