دكتر علي وفايي (متخصص پوست)
يكي از شايع‌ترين بيماري‌هاي خانمها اگزما (درماتيت) دست است و به جرات مي‌توان گفت كمتر خانمي است كه مبتلا به اين عارضه نباشد. اين بيماري معمولا در اثر تماس پوست با برخي مواد رخ مي‌دهد كه در اين حالت بدان «اگزماي تماسي دست» اطلاق مي‌شود. اگزماي تماسي دست به دو دسته كلي تقسيم مي‌شود.
در اين حالت، پوست نسبت به مواد خاصي حساسيت دارد. تماس با اين مواد باعث ظهور سلولهاي مخصوصي در پوست مي‌شود. اين سلولها يكسري ملكول‌هاي تحريك كننده بافتي ترشح مي‌كنند و به دنبال آن قرمزي، خارش و پوسته ريزي ظاهر مي شود. بيمار پوستش را مي‌خاراند و با اين كار عفونت هم به اگزما اضافه مي‌شود و در نهايت پوست دست، خشك ، خشن ، ضخيم (مثل چرم) و داراي پوسته و تركهاي دردناك مي شود. تخمين زده شده 2 درصد افراد جامعه داراي اين نوع اگزماي تماسي هستند. به طور كلي هر ماده اي مي تواند باعث بروز حساست تماسي در دست شود ولي از همه شايع‌تر برخي از فلزات مثل نيكل و كروم، مواد آرايشي، برخي از گياهان مثل پيچك سمي، مواد پلاستيكي و گاهي داروهاي موضعي مثل كرم نئومايسين است. نيكل و كروم در پوشش بسياري از وسايل فلزي روزمره مثل جواهرات بدلي، زيورآلات، ساعت، وسايل آشپزخانه و تعداد بيشماري لوازم ديگر وجود دارد و با اين حساب متوجه مي شويد كه پرهيز از تماس با اين فلزات چقدر مشكل است. ساير عوامل ذكر شده نيز به وفور در زندگي ما وجود دارد. لذا اجتناب از آنها خيلي مشكل و در حقيقت غيرممكن است. به اين دليل در تشخيص اين نوع اگزماي تماسي دست بايد نهايت احتياط از جانب پزشك به عمل آيد و حتما تشخيص با آزمايش‌هاي دقيق آزمايشگاهي (در حد امكان) تاييد شود، زيرا اين تشخيص دردسرهاي زيادي را براي بيمار به وجود مي‌آورد و استرس‌هاي فراواني را به او وارد مي‌كند. به هر حال مهمترين قسمت درمان، پرهيز ( تا حد امكان كامل) از ماده حساسيت زاست و اگر اين مطلب خود رعايت شود، نه تنها نياز به درمان دارويي بسيار كاهش مي‌يابد، بلكه گاهي بدون درمان دارويي هم فرد خود به خود بهبود مي‌يابد.
در اين حالت ماده مسوول باعث تحريك و آزار پوست و ايجاد اختلال و تخريب در ساختمان پوست مي‌شود. اين نوع، شايع‌ترين علت اگزماي دست خانمها را تشكيل مي‌دهد. موادي كه بيشتر مسوول بروز اين حالت هستند، عبارتند از شوينده‌ها و دترژانت‌ها (مثل وايتكس و غيره )، مواد آرايشي، فرآورده‌هاي نفتي، سيمان، اسيدها و مواد قليايي.
شايان ذكر است كه هر كس به مدت طولاني و زياد با آب و مواد پاك كننده سرو كار داشته باشد، خواه ناخواه مبتلا به اين عارضه مي‌شود؛ لذا بروز آن در آشپزها، خانمهاي خانه‌دار، مادراني كه بچه كوچك دارند (به دليلي تعويض كهنه) و شغلهاي خدماتي دور از انتظار نيست، مگر اين كه مر اقبت و محافظت دقيق و مرتب از پوست به عمل آيد. در اينجا هم اصل كلي درمان، پرهيز از تماس مستقيم با مواد تحريك كننده است.
1- سعي كنيد در طول روز حداكثر 3 بار دستهايتان به طور مستقيم با آب و صابون تماس داشته باشد. انجام اين كار در ابتدا مشكل است (بخصوص براي خانمهاي ايراني كه اكثرا تا حدي وسواس شستن دارند) ولي با كمي تمرين و ظرف مدت كوتاهي اين مساله جا مي‌افتد و به طور مثال مي‌توانيد طوري تنظيم كنيد كه فقط هر بار وضو گرفتن، دست با آب تماس مستقيم داشته باشد ( درضمن، آب ولرم بهتر است).
2- از آنجايي كه پوست افراد اگزمايي معمولان خشك است، استفاده مرتب از كرم خيلي خوب است و توصيه مي‌شود. در مورد نوع و مارك كرم مصرفي حتما با متخصص پوست مشورت كنيد و هيچ‌گاه سرخود آن را از داروخانه نخريد. علت اين است كه شما مي‌خواهيد اين كرم را روزانه مصرف كنيد و اگر آن كرم به هر دليل مناسب پوست شما نباشد، بسيار مضر بوده و چه بسا مشكل دستتان را بدتر كند.
3- ارتباط خوردن مواد غذايي مختلف با اگزماي تماسي دست دقيقا مشخص نيست. اگر فكر مي‌كنيد رابطه‌اي بين بيماري شما و ماده غذايي خاصي وجود دارد، بهتر است حداقل براي 3 ماه آن ماده غذايي خاص را از رژيم خود حذف و نتيجه را بررسي كنيد. البته گفتني است كه گاهي تماس دست با آن ماده غذايي هنگام خوردن موجب بروز اگزما مي‌شود، يعني ورود آنها به دستگاه گوارشي نقشي در ايجاد بيماري ندارد.
4- داشتن آرامش فكري و پرهيز از استرس در كليه مراحل زندگي و براي هر كس (بيمار يا سالم ) بسيار مفيد است.
5- از مصرف بيش از اندازه مواد آرايشي، عطريات، اسپر‌ي‌هاي خوشبود كننده و سيگار حتي‌الامكان پرهيز كنيد.
6- براي كارهاي منزل حتما از دستكش استفاده كنيد. دستكش، پوشش محافظتي است كه پوست گرانبهاي دست شما را از گزند مواد آسيب رسان خارجي حفظ مي‌كند. ديده شده است كه خانمهاي خانه‌دار براي وسايل آشپزخانه و منزل، كاور (پوشش پلاستيكي) تهيه كرده و آنها را با دقت مي پوشانند، ولي در مورد پوست ارزشمند خود كه هديه خداوند بوده و جانشين ندارد. اهمال مي‌كنند و بهانه مي‌گيرند كه با دستكش نمي توان كارهاي منزل را انجام داد يا ظرفها خوب تميز نمي‌شوند؛ ولي اين بهانه‌ها حتي اگر صحيح هم باشند، هيچ فايده‌اي به حال فرد ندارد. اگر دستكش به طور منظم و مرتب استفاده نشود، دير يا زود پوست خراب مي‌شود و هيچ وقت به حال اول (حتي با درمان) برنمي‌گردد. پس تا دير نشده به فكر باشيد.
7- صابون مورد مصرف بايد ملايم، خنثي يا چرب باشد. يك اشتباه رايج اين است كه فرد فكر مي‌كند چون صابون را پزشك تجويز كرده است ، لذا حتما بايد در هر بار شستن دست صابون هم استفاده شود. اين فكر بسيار غلط است، زيرا حتي در مورد صابون طبي هم هر چقدر كمتر دست با آن تماس داشته باشد بهتر است و فقط وقتي كه واقعا صابون لازم است بايد از صابون استفاده شود. در حمام هم بهتر است از همين صابون‌ها استفاده شود.