نه تنها رشد اكتسابى عقل كودكان تدريجى است و هر منزلى مقدمه بالاتر است ، بلكه تكامل روانى جوانان بزرگسالان نيز به همين منوال است . كسى كه علاقه دارد عقلش به رشد اكتسابى بالاترى برسد، بايد از عقل كنونى خود استفاده كند و در مسائلى كه با درجه فكر او متناسب است ، تفكر نمايد و از اين راه عقل خويش را تقويت كند و براى نيل به منزل بالاترى مجهزش نمايد. كسى كه نمى تواند از عقل فعلى خود استفاده كند، قطعا قادر نيست به منزل بالاترى برود و استعدادهايى را كه در عقلش نهفته است ، به فعليت بياورد.
(قال على عليه السلام : من عجز عن حاضر لبه فهو عن غائبه اعجز.(209) )
على عليه السلام فرموده است : آن كس كه از بهره بردارى عقل موجود خويشتن عاجز است ، در استفاده از استعدادهاى پنهانى عقل خود عاجزتر خواهد بود.
آموزش و پرورش جريانى است دائمى و نتيجه تجربيات روزافزون فرد. فرد در طى زندگى همواره بر اثر عمل و آزمايش ، نكته اى را در مى يابد و با هر دريافت جديدى ، صاحب شخصيت جديدى مى شود و از ديدگاهى نو به تجربه مى پردازد و ناگزير به دريافت نكات تازه ديگرى نايل مى آيد. از اين رو، در جريان آموزش و پرورش ، هر قدمى محرك قدم ديگرى و مقدمه قدم بلندتر و مهم ترى است .
بنابراين ، در تعريف آموزش و پرورش مى گوييم :
جريانى متضمن نوسازى يا تنظيم مجدد آزمايش ها، كه پيوسته آزمايش هاى فرد را غنى تر و عميق تر مى كند و او را در هدايت آزمايش هاى آتى ، تواناتر مى سازد.
وقتى كودكى را مورد آموزش و پرورش قرار مى دهيم ، سعى مى كنيم كه معنى آزمايش هاى او را در برابر اشياء و امور مختلف به او بفهمانيم . از اين رو، هر چه دامنه آموزش و پرورش او وسيع تر مى شود، اشياء و امور در نظر او معنى دامنه دارترى پيدا مى كند.
يك كودك نوخاسته البته تصورى از شعله دارد، ولى اين تصور كه در آغاز بسيار محدود است ، در جريان رشد او همواره وسيع تر و عميق تر مى گردد و عاقبت بر اثر آموزش مدرسه اى ، به معنى وسيعى كه در علم شيمى طرح مى شود، تبديل مى يابد.(210)