جوان از نظر عقل و احساسات

(و اذا فعلوا فاحشه قالوا وجدنا عليها آباءنا.) (698)

و موقعى كه مرتكب عمل زشت و ناروايى مى شدند، براى توجيه آن مى گفتند پدران ما به اين كار دست زده اند.

(اگر عكس العمل تقليد غلبه نمايد، فرد به طور كلى آداب و سنن اجتماع را مى پذيرد و در عين حال ، عادات مضحك و كلمات اصطلاحات معمول و عادى ايشان را نيز قبول مى كند، فقط از اين رو كه مثل دگران كرده باشد. آن وقت اين خطر وجود دارد كه فرد، خود را به وضع خرف كننده اى منطبق با محيط خويش سازد.) (699)

سرپيچى هاى نابه جا

همان طور كه تقليدهاى كوركورانه مانع تعقل و تفكر و سد راه تعالى و تكامل بشر است ، همچنين سرپيچى هاى نا به جا از تقليدهاى صحيح و خردمندانه ، كه از خودسرى و غرور احمقانه آدمى سرچشمه مى گيرد، نيز مايه عقب افتادگى و محروميت و احيانا باعث تباهى و هلاكت است .

(قال على عليه السلام : لا تستبد برايك فمن استبد براءيه هلك . (700) )

على عليه السلام فرموده است :

مستبد به راى نباش . چه آن كس كه در راى خود استبداد ورزد سرانجام هلاك خواهد شد.

تنها راه پيروزى و سعادت در اين زمينه ، حفظ موازنه بين تمايل تقليد و خواهش ضد تقليد است . همان طور كه قرآن شريف خاطر نشان فرموده است ، مردان عاقل كسانى هستند كه نه پيرو تقليدهاى جاهلانه باشند تا تمام روش هاى دگران را بى قيد و شرط بپذيرند و نه اسير خودسرى و استبداد راى باشند تا بدون مطالعه از تقليدهاى مفيد و ثمربخش سرپيچى نمايند.

(تمام اين عوامل وضعى به وجود مى آورد كه مطالعه دوران پس از جنگ را به صورت تاريخ ، بسيار دشوار مى سازد. اما در عين حال كه ما به بحث و گفت و گو درباره اعتقادات و افكار مى پردازيم و بسيارى از چيزها را فقط از آن جهت كه گفته مى شود كهنه و قديمى است ، نمى پذيريم ، بايد متوجه باشيم كه نمى توانيم به اين بهانه با افكار گوناگون بازى كنيم ، بلكه بايد با كمال جديت بكوشيم تا بفهميم كه چه بايد كرد و راه درست و مناسب در برابرمان كدام است .)(701)