و معناى كشيدن گردن در ركوع اين است كه در ايمان به خدا استوارم اگر چه گردنم زده شود و معناى سربرداشتن از ركوع و گفتن «سمع الله» اين است كه حمد و ثناى ما را مىشنود و آن خدايى كه مرا از نيستى و عدم به وجود آورده است»(1).
سجده سر بر آستان قدس ربوبى سائيدن است و چشم از خويشتن بستن، رأس بر خاك نهادن و خود را حقير شمردن، روح سجده رهايى دل از امور مادى فانى وقطع اميد از علائق دنيوى است و حقيقت سجود اتصال به معبود است و وصال به مقام محمود. نزديكترين حالت عبد به مولى و بهترين حالت قرب به خداست كه آن ذات قدس فرمود: واسْجُدْ واقْتَرِبْ. «سجده كن و تقرب جوى»(2) چون قُرب در سجود نهفته است و به همين دليل مىتوانيم ادعا كنيم كه: نشانه تكميل مخلوق تطويل در سجود است. و در روايت آمده است كه: «خداوند حضرت ابراهيم را در اثر سجدههاى طولانى به مقام «خليل اللهى» رساند»(3).
و امّا سرّ سجده آنچنانچه از روايات بر مىآيد اين است كه انسان در مقابل معبودش ادعاى هرگونه تكبر و خودبينى را نفى و همه عظمت و
1 ـ ميزان الحكمه، ج5 ص395. 2 ـ سوره مباركه علق، آيه 19. 3 ـ مستدرك الوسائل، ج1 ص329 به نقل از اسرار الصلاه، ص429.