ياد مىكنم.
10- مرا به" ربوبيت" ياد كنيد شما را به" رحمت" ياد مىكنم (مجموعه سوره حمد مىتواند گواه اين معنى باشد) «1».
البته هر يك از اين امور جلوهاى از جلوههاى معنى وسيع اين آيه است و آيه فوق همه اين معانى و حتى غير آن را نيز شامل مىشود: مرا به" شكر" ياد كنيد تا شما را به" زيادى نعمت" ياد كنم، چنان كه در آيه 7 سوره ابراهيم مىخوانيم لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ.
بدون شك هر گونه توجه به خداوند- چنان كه گفتيم- يك اثر تربيتى دارد كه در پرتو ياد خدا در وجود انسان پرتوافكن مىشود، و روح و جان او بر اثر اين توجه آمادگى نزول بركات جديدى كه متناسب با نحوه ياد او است پيدا مىكند.
2- ذكر خدا چيست؟
- مسلم است منظور از ذكر خدا تنها يادآورى به زبان نيست، كه زبان ترجمان قلب است، هدف اين است با تمام قلب و جان به ذات پاك خدا توجه داشته باشيد، همان توجهى كه انسان را از گناه باز مىدارد و به اطاعت فرمان او دعوت مىكند.
به همين دليل در احاديث متعددى از پيشوايان اسلام نقل شده است كه منظور از ذكر خدا يادآورى عملى است، در حديثى از پيامبر (ص) مىخوانيم كه به على (ع) وصيت فرمود و از جمله وصايايش اين بود:
ثلاث لا تطيقها هذه الامة المواساة للاخ فى ماله و انصاف الناس من نفسه، و ذكر اللَّه على كل حال، و ليس هو سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اكبر، و لكن اذا ورد على ما يحرم اللَّه عليه خاف اللَّه تعالى عنده و تركه:
" سه كار است كه اين امت توانايى
(1) تفسير كبير فخر رازى جلد 4 صفحه 144 (با مختصر تغيير و مقدارى اضافات).