و هيچ مانعى ندارد كه آيه اشاره به تمام پيمانهاى تكوينى و تشريعى (پيمانهايى كه خدا به حكم فطرت گرفته و يا پيامبر (ص) در مراحل مختلف از مسلمانان گرفت) باشد، و از اينجا روشن مىشود حديثى كه مىگويد: منظور از ميثاق همان پيمانى بود كه پيامبر (ص) در حجة الوداع در موضوع ولايت على (ع) گرفت «1» با آنچه در بالا ذكر كرديم سازگار است زيرا بارها گفتهايم كه تفسيرهايى كه در ذيل آيات در اين گونه موارد مىآيد اشاره به يكى از مصداقهاى روشن است نه بمعنى انحصار.
ضمنا بايد توجه داشت كه ميثاق در اصل از ماده وثاقة يا وثوق بمعنى بستن و محكم كردن چيزى با طناب و مانند آن است، و بعدا به هر كارى كه موجب آرامش خاطر مىشود گفته شده و از آنجا كه عهد و پيمان شبيه گرهى است كه ميان دو نفر يا دو گروه مىخورد و موجب آرامش فكر آنها است، به آن ميثاق مىگويند.
و در پايان آيه براى تاكيد اين معنى مىفرمايد:" پرهيزگارى پيشه كنيد خداوند از اسرار درون سينهها آگاه است".
(وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ).
تعبير به بِذاتِ الصُّدُورِ كه تركيبى از" ذات" بمعنى عين و حقيقت و" صدور" به معنى سينهها است، اشاره به اين است كه خداوند از دقيقترين اسرارى كه در اعماق روح آدمى نهفته است و هيچكس جز خودش از آن آگاهى ندارد با خبر است. اما اينكه چگونه عواطف و احساسات و نيات و تصميمات به قلب و درون سينهها نسبت داده شده در صفحه 54 جلد اول مشروحا بحث كردهايم.
(1) تفسير برهان جلد اول صفحه 454.