به بعضى از همراهان دستور داد كه فورا آنها را باز گردانند، آنها كه حدود دوازده، يا پانزده نفر بودند و قسمتى از صورت خود را پوشانيده بودند هنگامى كه وضع را براى اجراى نقشه خود نامساعد ديدند متوارى شدند، ولى پيامبر (ص) آنها را شناخت و نامهايشان را يك بيك براى بعضى از يارانش برشمرد «1».
ولى چنان كه خواهيم ديد آيه اشاره به دو برنامه از منافقان مىكند يكى گفتار نابجايى از آنها، و ديگرى توطئهاى كه خنثى شد و به اين ترتيب به نظر مىرسد كه هر دو شان نزول تؤاما صحيح باشند.
پيوند اين آيه با آيات گذشته كاملا روشن است، زيرا همه سخن از منافقان مىگويند، منتهى در اين آيه پرده از روى يكى ديگر از اعمال آنان برداشته شده و آن اينكه: هنگامى كه مىبينند اسرارشان فاش شده واقعيات را انكار مىكنند و حتى براى اثبات گفتار خود به قسمهاى دروغين متوسل مىشوند.
نخست مىگويد" منافقان سوگند ياد مىكنند كه چنان مطالبى را درباره پيامبر نگفتهاند" (يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ ما قالُوا) در حالى كه" اينها به طور مسلم سخنان كفر آميزى گفتهاند" (وَ لَقَدْ قالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ). و به اين جهت" پس از قبول و اظهار اسلام راه كفر را پيش گرفتهاند" (وَ كَفَرُوا بَعْدَ إِسْلامِهِمْ).
البته آنان از آغاز مسلمان نبودند كه كافر شوند بلكه تنها اظهار اسلام مىكردند، بنا بر اين همين اسلام ظاهرى و صورى را نيز با اظهار كفر در هم شكستند.
(1) اقتباس از تفسير مجمع البيان و تفسير المنار و روح المعانى و تفاسير ديگر.