اين تجارب بيش از اين نمى رساند كه اعصاب و مواد خاكسترى مغز، وسيله اى براى شعور انسانى است و در عملِ ادراكِ، دخالت دارند و اما اين كه حقيقت روح، همين فعل و انفعال فيزيكى و شيميايى است، هرگز گواه آن نيست و آن را ثابت نمى كند؛ زيرا دلايل تجربى نيز چنين احتمالى را نفى نمى كند كه اعصاب و مواد خاكسترىِ مغز براى فعاليت روح و روان ابزار و شرايط باشند.
اگر دلايل مدعيان تجرد روح كه در فلسفه اسلامى صدرالمتألهين، به دلايل ده گانه معروف است به روشنى ثابت كرد كه روح پيراسته از ماده است، اين نوع تجارب و آزمايش ها در عين صحت، با تجرد روح منافاتى نخواهد داشت، زيرا مدعيان تجرد روح و روان، همگى مى گويند: روح انسان به بدن، تعلق تدبيرى دارد و سلول هاى مغز، اعصاب و فعل و انفعال هاى شيميايى مغز همگى وسيله و ابزار روح به شمار مى روند و روح كارهاى خود را به وسيله بدن انجام مى دهد، از اين جهت مانع ندارد كه مغز و سلسله اعصاب ابزار آگاهى او باشد.
بنابراين دانشمندان مادى هرچه از علوم مادى كمك بگيرند و آزمايش هاى خود را دو چندان سازند بيش ازاين نتيجه نخواهند گرفت كه مغز و اعصاب و ديگر اعضاى حساس بدن، در تحقق ادراك و بقاى حيات، نقش مؤثرى دارند، اما آيا حقيقت روح و روان انسان، همين ابزار و آثار شيميايى و فيزيكى آنهاست، هرگز از اين تجربيات چنين نتيجه اى به دست نمى آيد.
براى اثبات روح و اين كه انسان علاوه بر تن، داراى روح و روانى است كه با مرگ بدن ازميان نمى رود، دو راه در اختيار داريم:.
الف) دلايل عقلى و فلسفى؛.
ب) دلايل تجربى و آزمايش.
دلايل تجربى اثبات روح و روان، فراوان است:.
1. خواب هاى راستين؛.
2. نهان بينى يا تبادل افكار؛.
3. روشن بينى و يا آگاهى ازحوادث دور از زمان و مكان؛.
4. اسپرى تيسم يا ارتباط با ارواح؛.
5. ظاهر كردن ارواح در جلسات ارتباط با ارواح؛.
6. مشاهده روح و روان در خارج ازبدن؛.
7. كارهاى خارق العاده مرتاضان؛.
8. وسيله غير از هادى و راهنماست.
ولى ما در اين جا فقط به يكى از دليل هاى تجربى كه خواب هاى راستين باشد اكتفا مى كنيم.