صفحه‌ى 416
و در ديگرى تسبيحات.
در دو ركعت اخيره حمد يا تسبيحات را بايد آهسته بخواند. بلى، اقوى استحباب جهر به «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» حمد است اگر چه احوط اخفات آن است نيز.
اگر حمد يا تسبيحات را عمداً بلند بخواند، نماز باطل مىشود و اگر به سهو يا نسيان يا جهل بلند بخواند صحيح و مجزى است و اعادهى آن لازم نيست اگر چه قبل از ركوع متذكّر شود.
هر گاه از اول نماز، عازم بود كه در اخيرتين حمد بخواند جايز است عدول به تسبيحات و هم چنين عكس آن، بلكه در اثناء احدهما عدول به ديگرى جايز است اگر چه احوط ترك آن است.
اگر مىخواست حمد بخواند، زبان او سبقت كرد به تسبيحات، احوط اكتفاء نكردن به آن است و هم چنين عكس آن. بلى، اگر بدون قصد هيچ كدام، از روى غفلت يك كدام را گفت اقوى اكتفاء به آن است اگر چه عادت او بر خلاف آن بوده باشد.
اگر شروع كرد به حمد به خيال آن كه در ركعت اول يا دوم است بعد از آن ظاهر شد كه در اخيرتين است، ظاهر اكتفاء به همان حمد و عدم لزوم اعادهى حمد يا تسبيحات است اگر چه پيش از ركوع متذكّر شود. چنانكه ظاهر آن است كه عكس آن نيز چنين باشد پس اگر شروع به حمد كند به گمان آن كه در اخيرتين است و ظاهر شود كه در اوليين است، همان حمد كافى است. بلى، اگر تسبيحات در آن خوانده و پيش از ركوع متذكّر شود كه در ركعت اول يا دوم است، بايد حمد و سوره بخواند و بعد از نماز براى زيادى تسبيحات، سجده سهو به عمل آورد.
اگر فراموش كند قرائت حمد يا تسبيحات را و بعد از رسيدن به حد ركوع متذكّر شود، نماز او صحيح است و براى نقيصهى آن در نماز بايد دو سجدهى سهو به عمل آورد. و اگر پيش از ركوع متذكّر شود برگردد و وظيفهى آن را به عمل آورد.
اگر بعد از خم شدن به قصد ركوع شك كند كه قرائت خوانده يا نه؟ اعتنا نكند اگر چه هنوز به حد ركوع نرسيده باشد بلكه هم چنين است اگر داخل