است، يعنى انسان مىتواند كه وجود خود را از بند گناهانش آزاد كند و از چنگ هر يك از شيطانهاى جنّ و انس كه او را به بندگى و بردگى مىگيرند رها سازد.
[34] «وَ لِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنا مَنْسَكاً لِيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلى ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعامِ- براى هر امّتى رسم قربانى كردنى نهاديم تا بدان سبب كه خدا از چارپايان روزيشان داده است نام او را بر زبان رانند ...»
هر امّتى را شعايرى است كه براى نام بردن و ياد كردن از خدا وضع شده است. پس مقدّس شمردن اين شعائر بخاطر و براى خود آنها نوعى از پليدى و بت پرستى است، بر ماست كه اين مناسك و مراسم را صرفا بخاطر خود آنها مقدّس نشماريم بلكه اين مناسك و آداب و نشانهها را براى آن مقدّس بداريم كه ما را به خواندن نام و ياد كردن از خدا فرا مىخوانند. پيش از اين گفتيم كه مناسك ياد شده در اين سوره هدفشان- كه بدان هدف وضع شدهاند- بيان حقايقى است كه در فراسوى آنها قرار دارد، نه آن كه خود آن مناسك تقديس شوند و ارزشها و هدفهايى كه فراسوى آنها قرار گرفته به عهده اهمال و بىاعتنايى واگذار گردد. هدف از چارپايانى كه براى خدا كشته مىشود تقديم گوشت آنها به ذات سبحان خدا نيست، زيرا ذات متعال او نه گوشت آنها را مىخورد و نه پيه و دنبه آنها را، بلكه اين امر موجب تقوى و ياد خدا مىشود. پس هدف اصلى از تمام مناسك همان ياد و نام خداست، از اين رو فرموده است: «لِيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلى ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعامِ- تا بدان سبب كه خدا از چارپايان روزيشان داده است نام او را بر زبان رانند» و نام بردن و ذكر خدا آن ذكر زبانى نيست بلكه نيّت قلب، و ناب و سرهسازىِ كردار است و از اين رو خداى متعال گويد: «وَ لكِنْ يَنالُهُ التَّقْوى مِنْكُمْ «13»- ولى آنچه به او مىرسد پرهيزگارى شماست».
منسك به نظر راغب، عبادت و به موجب نوشته طبرى و رازى آن است كه گفته مىشود: منسك و مراد ذبيحه و قربانى است «14».
13- الحج/ 37. 14- تفسير نمونه، ج 13، ص 102.