كسانى را چندان فرا مىگيرد كه در آن همچون قورباغه پنهان مىمانند». «12»
ولى مؤمنان از سختيها و هراسهاى قيامت در اماناند، و در حديث مأثور از پيامبر اكرم- صلّى الله عليه وآله وسلّم- آمده است: «كار بر مؤمن چندان سبك مىشود كه سبكتر از نماز روزانه دنيا به نظر مىرسد». «13»
مؤمن در دنيا به قيامى بر مىخيزد كه به قيام وى در آخرت مدد مىرساند، مگر خداوند سبحانه و تعالى در آياتش به اين قيام فرمان نداده است:
وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتِينَ ...، «14» و أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ. «15»
[7] ولى آن تبهكاران گمان نداشتند كه ناگهان به آن خواهند رسيد، و به همين سبب كتاب و نامه ايشان در زندانى چنان محفوظ است كه امكان تغيير دادن آن وجود ندارد، و آن نامهاى است كه هيچ ابهام و تزويرى در آن ديده نمىشود.
كَلَّا چنان مىنمايد كه معنى كَلَّا در اصل نفى مؤكد است و چنان است كه گويى مىگويد: هرگز نه، ولى در اين سياق معنى منع و زجر مىدهد و حقايق ياد شده پيش از آن را تأكيد مىكند، و چنان است كه تكذيب آنها را در معرض نفى قرار مىدهد، و به همين جهت بعضى گفتهاند كه كَلَّا در اين جا به معنى حقا است، و از ابن عباس معنى آن چنين آمده است: چرا باور نمىكنيد.
إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ- نامه فاجران در زندان است.»
سجّين چيست؟ ظاهرا مبالغهاى در سجن به معنى زندان است، يعنى در جايى قرار دارد كه دست دزدى و تزوير به آن نمىرسد. پس كتاب چيست؟ با وجود اين كه كتابهاى فراوانى وجود دارد كه در آنها اعمال بندگان ثبت مىشود، و زمين مىنويسد، و آسمانها تصويربردارى مىكنند، و اشياء طبيعى آثار عمل را
12- القرطبى، ج 19، ص 255. 13- همان جا. [.....] 14- البقرة/ 239. 15- سبأ/ 45.