صفحه‌ى 15
بود، و كسى كه از آن تجاوز كند طواف نكرده است و حد پيشتر و امروز يكى است و آن مقدار ميانه مقام و ميان خانه است از جميع اطراف خانه پس كسى كه طواف كند و از اطراف خانه دور شود زياده از اين مقدار طواف خانه نكرده خواهد بود بلكه طواف مسجد كرده است زيرا كه از حد بيرون رفته است و او را طواف نيست.
پس ظاهر شد از اين حديث كه چون در زمان حضرت ابراهيم (عليه السلام) مقام متصل به خانه بود و جاى آن را گذاشتهاند و اينجا كه اليوم مقام را گذاشتهاند علامتى بود كه حدّ مطاف بود و مردمان بر دور خانه و مقام هر دو طواف مىكردند چنانكه دور حجر اسماعيل نيز مىكشتند و در زمان جاهليت مقام را برداشتند از جاى آن كه متصل بود به خانه و در اينجا گذاشتند كه حد محل طواف بود و چون فتح مكه معظمه واقع شد و آن حضرت (صلّى الله عليه وآله وسلّم) بدعتهاى جاهليت را برطرف كردند مثل سيصد و شصت بت كه بر دور كعبه و بعضى بالاى كعبه مانند هبل نصب كرده بودند آنها را زايل گردانيدند مقام را نيز بامر الهى در جائى گذاشتند كه در زمان حضرت ابراهيم مىبود و چون بموجب حديث متواتر نزد عامه و خاصه موافق ظاهر آيه كريمه همگى مگر نادرى بكفر اصلى خود برگشتند چون عمر در زمان پادشاهى غصبى بحج آمد پرسيد كه كسى هست كه بداند كه اين مقام در زمان جاهليت در كجا بود يكى از منافقان گفت من اندازه را برداشتهام رفت و اندازه را آورد و عمر به جايى كه مطاف بود مقام را در آنجا گذاشت پس حد مطاف جاى مقام است و از چهار طرف به آن نسبت است مثلا اگر از مقام تا بيت بيست ذرع باشد از جميع اطراف بيست ذرع را رعايت مىبايد كرد و در طرفى كه حجر اسماعيل واقعست حد مطاف از