اندیشه سیاسی محقق حلی

الامام المحقق والنحرير المدقق، افضل المتقدمين والمتأخرين...1؛

عالم‏ترين فقيه بين متأخرين از فقها و متقدمان از آنان بود.

علامه شيخ حر عاملى از دانشمندان قرن يازدهم هجرى درباره محقق مىگويد:

محقق در فضيلت و علم و توثيق و جلالت و تحقيق و دقت نظر و فصاحت و شعر و ادبيات و انشاء و خلاصه همه علوم و فضيلت‏ها و نيكويىها مشهورتر از آن چيزى است كه ذكر شود و ايشان داراى شأن و منزلتى بزرگ بوده و در زمان خود مانندى نداشته است2.

ايشان محقق را شاعرى نيكو خوانده و اشعارى از وى نقل مىكند.

قاضى نورالله شوشترى از علما و رجاليون قرن دهم و يازدهم درباره محقق چنين مىگويد:

اهل دين را نجم و حزب شياطين را رجم بود، مجلس رفيعش ميقات افاضل و بازار عرض بضاعات فضائل، نفس قدسش در استنباط شرايع الاسلام توأم وحى و الهام مىنمود و فهم دقايق پرسىاش عقل كل را الزام و افحام مىفرمود...3.

شيخ يوسف بحرانى محقق را اين‏گونه مىستايد:

وى فقيهى محقق و عالمى با دقت‏نظر بوده و احوالات او در فضيلت و نجابت و علم و فقه و جلالت و فصاحت و شعر و ادبيات و انشا، مشهورتر از آن است كه گفته شود يا نوشته شود، و پدرش، حسن‏بن يحيى و هم‏چنين جدش، يحيىبن سعيد نيز از عالمان بزرگ و مشهور بوده‏اند4.

مؤلف كتاب الاعلام (قاموس تراجم) در توصيف محقق چنين مىگويد:

فقيهى شيعى مقدم، از اهل حلّه [در عراق] و مرجع شيعه اماميه در عصر

1. سيدعلى موسوى عاملى، مدارك الاحكام، ج1، ص4 (مقدمه كتاب).

2. شيخ حر عاملى، امل الآمل، ج2، ص 48.

3. قاضى نورالله شوشترى، مجالس المؤمنين، ص570.

4. شيخ يوسف بحرانى، لولؤة البحرين، ص227.