پژوهشگر: سعدي خاوندي زاد اقدم
زيرنظر: دكتر حيدرعلي هومن
دفتر تحقيق و پژوهش اداره تحقيقات و مطالعات (معاونت پژوهش و تبليغات بنياد شهيد انقلاب اسلامي)
زمستان 1382- صفه 293
بخش اول: مباني پژوهش
بخش دوم: يافته‌هاي پژوهش
بخش سوم: خلاصه و نتيجه‌گيري
اين طرح پژوهشي در سه بخش تدوين شده است، بخش اول: مباني پژوهش، بخش دوم: يافته‌هاي پژوهش، بخش سوم: نتيجه‌گيري و خلاصه كه مشتمل بر مباني نظري پژوهش، هدف و روش پژوهش، مشخصات جامعه آماري پژوهش نگرش مردم در خصوص ارايه سهميه دانشگاه به ايثارگران، نگرش مردم در خصوص اولويت استخدام براي ايثارگران، نگرش مردم در خصوص پرداخت حقوق و مزايا به ايثارگران، نگرش مردم در خصوص تخفيف نيم بهاي بليط هواپيما به ايثارگران، نگرش مردم در خصوص واگذار نمودن زمين يا مسكن به ايثارگران، نگرش مردم در خصوص خدمات بيمه‌هاي درماني به ايثارگران، نگرش مردم در خصوص تأسيس و راه‌اندازي مدارس خاص ايثارگران، نگرش مردم در خصوص ارايه فعاليتهاي فرهنگي خاص ايثارگران و جمع‌بندي نتايج مي‌باشد.
در بسياري از ممالك رشد يافته، برخي از برنامه‌هاي فرهنگي متناسب با نگرش‌سنجي و سنجش عقايد صورت مي‌گيرد. البته بايد بين نگرش و عقيده تفاوت قايل شد. نگرش ( Attitade ) علي رغم دارا بودن عمق و دوام بيشتر، كمتر عقلايي به نظر مي‌رسد. اما عقيده ((Opinion نسبت به نگرش، داراي جنبه‌‌ي عقلايي بيشتري است. توضيح اين نكته ضروري است كه نگرش و عقيده يك فرد، ممكن است لزوماً منطبق به هم نباشد. يكي از جنبه‌هاي مهم نگرش، رابطه آن با رفتار است. در پژوهش حاضر كه تحت عنوان «بررسي نگرش مردم در خصوص خدمات ويژه ارايه شده به ايثارگران» عرضه شده، نگرش افراد بالاي پانزده سال در خصوص فعاليت‌ها و خدماتي كه به خانواده‌هاي معظم شاهد و جانبازان و به طور كلي به ايثارگران ارايه مي‌گردد، مورد ارزيابي قرار گرفته است. آگاهي از نگرش مردم در مورد اين خدمات حايز اهميت است. بسياري از اين خدمات به لحاظ قانوني به سازمان‌ها و نهادهاي مرتبط ابلاغ شده و اين سازمان‌ها ملزم شده‌اند تا خدمات را بر اساس وظايف قانوني به مخاطبان عرضه دارند. آگاهي مردم در خصوص ارايه اين خدمات به بخش ويژه‌اي از جامعه اهميت فراواني دارد. زيرا اين آگاهي مردمي، در برنامه‌ريزي‌هاي مختلف سازمانهاي ذيربط، مي‌تواند نقش ارزشمندي داشته باشد. اين خدمات در مقوله‌هاي آموزشي، حمايتي، درماني و از اين قبيل بوده و آنچه در اين پژوهش مورد بررسي قرار گرفته عبارتند از:
1. سهميه ويژه ورود به دانشگاه براي ايثارگران
2. ارايه اولويت استخدام به اين عده
3. حقوق و مزاياي كه به اين عزيزان عرضه مي‌شود
4. تخفيف نيم بهاي بليط هواپيما براي برخي از اين عده
5. واگذاري زمين و مسكن
6. خدمات بيمه‌هاي درماني
7. ايجاد مدارس خاص
8. فعاليتهاي فرهنگي ارايه شده به ايثارگران از طريق نهادهاي مسئول(بنياد شهيد انقلاب اسلامي، بنياد جانبازان، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم و تحقيقات و فن‌آوري)
در خصوص اين خدمات مردم با توجه به متغيرهاي نظير سن و جنسيت، سطح سواد و ... نگرش‌هاي متفاوتي خواهند داشت. در مورد تعريف نگرش آمده است:
نگرش در حقيقت نگاه افراد به اشياء، مردم، گروه‌ها و موضوعات ديگر است. به عبارت ديگر، با توجه به مفهوم نگرش، نوع، زاويه و نحوه نگاه به پديده‌ها حائز اهميت است. به نظر مي‌رسد كه قسمت اعظم نوع نگرش افراد به پديده‌ها؛ كه ناشي از خود پديده‌ها نسبت به نيازهاي دروني افراد و تجارب پيشين آنهاست، به طور كلي بر ساختار شخصيتي آنها نيز تأثير مستقيم مي‌گذارد.
افراد به خاطر ساده‌سازي موضوعات پيچيده، براي حفاظت از عزت نفس، سازگارشدن با جهان و پديده‌ها و تبيين ارزش‌هاي بنيادين به شكل‌دهي نگرش‌ها مي‌پردازد.
اجزا نگرش عبارتند از: جزء شناختي، جزء عاطفي و جزء حسي و حركتي.
نگرش‌ها از طريق مقياس ترستون، مقياس ليكرت و مقياس گوتمن، اندازه‌گيري مي‌شود.
اصولاً اندازه‌گيري نگرش‌ها به منظور تغيير نگرش افراد و يا شناخت از موضوع مورد نظر انجام مي‌گيرد. با اين روش، اهميت سنجش و اندازه‌گيري نگرش‌ها نمايان مي‌گردد. البته هنگامي مي‌توان نگرش‌ها را تغيير داد كه به درستي اندازه‌گري شده باشند و اين مستلزم روش ساختن ابعاد آن است.
در مقايسه بين رفتار و نگرش، اين طور آمده است كه :هر رفتاري برخواسته از نگرش خاص باشد يعني نگرش خاص محرك و برانگيزاننده رفتار خاص باشد. اما چنين نيست. رفتار مي‌تواند برخواسته از يك نگرش باشد يا نباشد. هميشه و در همه حال نگرش‌ها برانگيزاننده رفتارها نيستند. براي انگيختن رفتار عوامل ديگري نيز دخالت دارند. به عنوان مثال هيجان‌ها، ساختار شخصيتي فرد، اعتقادات و ....
در قسمت نظريه‌هاي نگرش، نظريه‌هاي همسازي و نظريه‌هاي كنشي مطرح شده است.
الگوهاي تغيير نگرش عبارتند از: الگوي يادگيري نگرش و الگوي شناختي.
هدف كلي از اين پژوهش، بررسي كم و كيف نظر مردم نسبت به خدمات ارائه شده به خانواده‌هاي معظم شاهد، جانبازان عزيز، آزادگان و رزمندگان (كه از اين پس ايثارگران ناميده مي‌شوند) و خانواده‌هاي ايشان است . اين خدمات يا به طور مستقيم وجهه قانوني دارد يا به واسطه نهادهاي مسئول، همانند بنياد شهيد انقلاب اسلامي، جانبازان و آزادگان و ... به انجام مي‌رسد. كه در هر شرايط بودجه‌اي از طرف مجلس شوراي اسلامي بدين امر اختصاص مي‌يابد. در اين پژوهش يك فرضيه اصلي و مهم وجود دارد كه خود مي‌تواند فرضيات متعدد ديگري را داشته باشد و آن عبارت است از:
فرضيه: بين نگرش مردم و خدمات ويژه به خانواده‌هاي شهدا، جانبازان و ايثارگران رابطه وجود دارد.
براين اساس، سوالات پژوهش حاضر عبارتند از:
- آيا تحصيلات افراد در نگرش ايشان در خصوص خدمات ويژه تأثير دارد؟
- آيا جنسيت افراد در نگرش ايشان در خصوص خدمات ويژه تأثير دارد؟
- آيا طبقه اقتصادي، اجتماعي افراد در خصوص خدمات ويژه تأثير دارد؟
- آيا بين سن افراد و نگرش ايشان در خصوص خدمات ويژه تفاوت دارد؟
- به طور كلي نگرش مردم نسبت به خدمات ويژه به خانواده‌هاي معظم شاهد، جانبازان و ايثارگران چيست؟
متغييرهاي مستقل و وابسته كه مورد سنجش قرار گرفته‌اند عبارتند از:
متغير مستقل: خدمات ويژه ارايه شده به ايثارگران كه به تعداد 8 مورد در پرسشنامه به كار بسته شده است.
متغير وابسته: نوع نگرش مردم در رابطه با خدمات ويژه از حيث موافق و يا مخالف بودن است. در پرسشنامه پژوهش، ميزان موافق يا مخالف بودن با چهار درجه: كاملاً موافقم، نسبتاً موافقم، نسبتاً مخالفم و كاملاً مخالفم تعيين شده است.
در اين پژوهش علاوه بر متغيرهاي مستقل و وابسته اشاره شده كه تحت كنترل پژوهشگر هستند، متغيرهاي ديگري نيز وجود داشته‌اند كه خارج از كنترل بوده‌اند و متغيرهاي مورد كنترل را تحت تأثير قرار داده‌اند. به عنوان مثال محل سكونت پاسخگويان و اينكه در كدام منطقه جغرافيايي شهري مورد سنجش، سكونت داشته‌اند يا متغيرهايي از اين است.
خانواده شهيد
جانباز
نگرش
عقيده
خدمات ويژه
پاسخگو
سطح سواد
در منابع و كتب روش‌هاي پژوهشي آمده كه روش پژوهش بر اساس طرح پژوهشي و گردآوري داده‌هاي آماري به دو دسته تقسيم مي‌شود:
1 - توصيفي
2- آزمايشي
در روش توصيفي، هدف و مقصد پژوهشگر، توصيف داده‌ها بر اساس بررسي روابط بين متغير از نظر معناداري رابطه بين دو يا چند متغير است.
در روش دوم، پژوهشگر تقريباً بر روي همه مراحل پژوهش كنترل دارد. نمونه به صورت تصادفي در گروه‌هاي آزمايشي و گواه وارد مي‌شوند.
وجه مشخصه اين روش و روش توصيفي در تصادفي بودن مراحل پژوهش است. روشن است كه پژوهش حاضر در زمره پژوهش‌هاي توصيفي است.
جامعه آماري پژوهش عبارت است از: همه افرادي كه دست كم 15 سال سن دارند و ساكن شهرهاي ايران هستند. اين عده حدود 40 الي 50 ميليون برآورد مي‌شود. از آنجا كه كل جامعه آماري به دليل افزايش هزينه قابل انجام نيست، لذا نمونه‌اي معرف از جامعه فوق انتخاب شده است. بدين منظور از روش نمونه‌برداري خوشه‌اي استفاده شده است.
مراحل نمونه‌برداري پژوهش با اين روش عبارتند از:
در قدم اول استان‌هاي كشور به چهار منطقه شمال، جنوب، شرق و غرب تقسيم شدند.
از هر منطقه يك استان به تصادف انتخاب گرديد.
از هر استان منتخب نيز مركز استان انتخاب گرديد.
شهر تهران به عنوان پايتخت كشور خارج از اين فرانيد به عنوان يك شهر انتخاب گرديد.
در پروپوزال اين حجم نمونه به تعداد 2000 نفر برآورد شده است.
ابزار اندازه‌گيري پژوهش: در پژوهش حاضرضمن تلاش فراون براي تهيه ابزار مناسب، سعي شده تا نكات فني مورد بحث در ابزارسازي مد نظر قرار گيرد. ابزار به كار گرفته شده در اين طرح پرسشنامه مي‌باشد كه شامل دو قسمت است. قسمت اول مربوط به مشخصات عمومي پاسخگو، قسمت دوم پرسشنامه مربوط به سوالات اصلي پژوهش است.
فصل سوم: مشخصات جامعه كه شامل 12 فصل مي‌باشد. در اين بخش، جامعه آماري به طور كامل مورد توصيف قرار مي‌گيرد. اينكه پاسخگويان از چه مشخصات آماري از قبيل سن، جنسيت، تحصيلات، شغل و ... برخوردارند.
كل جامعه آمار اين پژوهش 1890 نفر هستند، كه وضعيت اين عده از حيث موارد ذكر شده عبارتند از:
وضعيت جامعه آماري از حيث جنسيت
وضعيت جامعه آماري از حيث سن
وضعيت جامعه آماري از حيث ميزان سواد
وضعيت جامعه آماري از حيث اشتغال
وضعيت جامعه آماري از حيث نوع شغل
وضعيت جامعه آماري از حيث داشتن شهيد، جانباز، رزمنده و آزاده در بين بستگان.
فصل چهارم: نگرش مردم در خصوص ارايه سهميه دانشگاه به ايثارگران.
فصل پنجم: نگرش مردم در خصوص اولويت استخدام براي ايثارگران
فصل ششم: نگرش مردم در خصوص پرداخت حقوق و مزايا به ايثارگران
فصل هفتم: نگرش مردم در خصوص تخفيف نيم بهاي بليط هواپيما به ايثارگران
فصل هشتم: نگرش مردم در خصوص واگذار نمودن زمين يا مسكن به ايثارگران
فصل نهم: نگرش مردم در خصوص خدمات بيمه‌هاي درماني به ايثارگران
فصل دهم: نگرش مردم در خصوص تأسيس و راه‌اندازي مدارس خاص ايثارگران
فصل يازدهم: نگرش مردم در خصوص ارايه فعاليتهاي فرهنگي خاص ايثارگران
از فصل چهارم تا فصل يازدهم، سوابق و قوانين مربوط به اين خدمات با توجه به نگرش مردم، از طريق آزمون مجذور كاري يك متغيره و آزمون‌هاي مجذور كاري چند متغيره (متغيرهاي ايثارگران و سن، جنسيت، تحصيلات و ... ) بصورت نمودار و جدول آورده شده است.
بازگشت
در فصول گذشته مقايسه‌هاي آماري بين متغيرها انجام شد. در اين مقايسه‌ها در گام اول داده‌ها از نظر فراواني و شكل توزيع آن توصيف شدند در گام دوم نگرش مردم در مورد ارايه خدمات به ايثارگران در محدوده كاملاً موافق تا كاملاً مخالف با اجراي آزمون مجذور كاري يك متغيره، مورد بررسي قرار گرفت و نمايان شد كه مردم در خصوص خدمات، به چه ميزان توافق دارند. در گام سوم ارتباط متغيرهاي 9 گانه پاسخگويان يعني جنسيت، سن، تحصيلات، وضعيت اشتغال، نوع شغل، وجود شهيد، جانباز، رزمنده و آزاده بين بستگان با نگرش آنان مورد آزمون قرار گرفته است كه نتايج اين آزمون در بخش آماري ارائه شده است. در اين قسمت جداولي آورده شده كه جمع‌بندي نتايج را نشان مي‌دهد.
محدوديت پژوهش: همانند هر پژوهش ديگر، در اينجا نيز محدوديت‌هايي وجود داشت. برخي از اين محدوديت‌ها قابل صرف نظر كردن بوده و در محتواي طرح خلل چنداني نداشت. برخي از اين محدوديت‌ها عبارتند از:
محدوديت‌هاي اجزاي ابزار اندازه‌گيري
محدوديت‌هاي اجرايي فرايند پژوهش
محدوديت‌هاي منابع مطالعاتي پژوهش
محدوديت‌هاي ناشي از بي‌اطلاعي مردم
محدوديت‌هاي انتشار نتايج پژوهش
محدوديت‌هاي شيوه نمونه‌برداري
محدوديت‌هاي شيوه سنجش متغيرهاي پژوهش
پژوهش ميداني ديگري كه نظر مردم را در رابطه با ابزارهاي رسانه همانند تلويزيون، نشريه‌ها، كتب و ... را در رابطه با ايثارگران اخذ مي كند به انجام برسد.
نتايج پژوهش حاضر و پژوهش مشابه ديگر در برنامه‌ريزي تأثير داشته باشد. علي‌الخصوص برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي، تبليغي و از اين قسمت است.
برنامه‌هاي جديد مخصوصاً برنامه‌هاي تبليغي در رابطه با خدماتي كه مردم نسبت به آن نگرش منفي دارند توليد گردند.
در ارايه خدمات به ايثارگران بايد بازنگري كرد.
به نظر مي‌رسد خدماتي را كه مردم نسبت به آن نگرش مثبت دارند، بايد برجسته‌تر شوند.
صدا و سيما به عنوان يكي از نهادهاي مهم در امر اطلاع رساني وظيفه سنگيني بر دوش دارد. اين نهاد مي‌بايست كه در استفاده مناسب و مقبول جامعه ( نه مقبول گروهي خاص ) قدم‌هاي مثبتي بردارد.
همه حوزه‌هاي بنياد شهيد مي‌بايست كه از نتايج اين پژوهش و پژوهش‌هاي مشابه ديگري در امر برنامه‌ريزي خود علي‌الخصوص فرهنگي، تبليغي و معيشتي خود استفاده نمايند.
در پايان ضمن ذكر منابع فارسي و لاتين و سايت اينترنتي، نمونه‌اي از پرسشنامه مورد استفاده نيز آورده شده است.