رسول جعفريان
اعتبار اربعين امام حسين (ع ) از قديم الايام ميان شيعيان و در تقويم تاريخي وفاداران به امام حسين (ع ) شناخته شده بوده است . كتاب مصباح المتهجد شيخ طوسي كه حاصل گزينش دقيق و انتخاب معقول شيخ طوسي از روايات فراوان در باره تقويم مورد نظر شيعه در باره ايام سوگ و شادي و دعا و روزه وعبادت است ، ذيل ماه «صفر» مي نويسد: نخستين روز اين ماه (از سال 121)،روز كشته شدن زيد بن علي بن الحسين است .
روز سوم اين ماه از سال 64روزي است كه مسلم بن عقبه پرده كعبه را آتش زد و به ديوارهاي آن سنگ پرتاب نمود در حالي كه به نمايندگي از يزيد با عبدالله بن زبير در نبرد بود.
روز 20 صفر ـ يعني اربعين ـ زماني است كه حرم امام حسين (ع ) يعني كاروان اسرا، از شام به مدينه مراجعت كردند. و روزي است كه جابر بن عبدالله بن حرام انصاري ، صحابي رسول خدا (ص )، از مدينه به كربلا رسيد تا به زيارت قبر امام حسين (ع ) بشتابد و او نخستين كسي است از مردمان كه قبر آن حضرت را زيارت كرد.
در اين روز زيارت امام حسين (ع ) مستحب است واين زيارت ، همانا خواندن زيارت اربعين است كه از امام عسكري (ع ) روايت شده كه فرمود: علامات مؤمن پنج تاست : خواندن 51 ركعت نماز در شبانه روز ـ نمازهاي واجب و نافله و نماز و شب ـ به دست كردن انگشتري دردست راست ، برآمدن پيشاني از سجده ، و بلند خواندن بسم الله الرحمن الرحيم در نماز.
شيخ طوسي سپس متن زيارت اربعين را با سند به نقل از حضرت صادق عليه السلام آورده است : السلام علي ولي الله و حبيبه ، السلام علي خليل الله ونجيبه ، السلام علي صفي الله و ابن صفيه ...
اين مطلبي است كه شيخ طوسي ، عالم فرهيخته و معتبر و معقول شيعه در قرن پنجم در باره اربعين آورده است . طبعا بر اساس اعتباري كه اين روز ميان شيعيان داشته است ، از همان آغاز كه تاريخش معلوم نيست ، شيعيان به حرمت آن ، زيارت اربعين مي خوانده اند و اگر مي توانسته اند مانند جابر بر مزار امام حسين (ع ) گرد آمده و آن امام را زيارت مي كردند. اين سنت تا به امروز درعراق با قوت برپاست و شاهديم که ميليونها شيعه عراقي و غير عراقي در اين روز بر مزار امام حسين (ع) جمع مي شوند.
در اينجا و در ارتباط با اربعين چند نكته را بايد توضيح داد.
نخستين مسأله اي كه در ارتباط با «اربعين » جلب توجه مي كند، تعبير اربعين در متون ديني است . ابتدا بايد نكته اي را به عنوان مقدمه يادآور شويم :
اصولا بايد توجه داشت كه در نگرش صحيح ديني ، اعداد نقش خاصي به لحاظ عدد بودن ، در القاي معنا و منظوري خاص ندارند؛ به اين صورت كه كسي نمي تواند به صرف اين كه در فلان مورد يا موارد، عدد هفت يا دوازده ياچهل يا هفتاد به كار رفته ، استنباط و استنتاج خاصي داشته باشد. اين يادآوري ، از آن روست كه برخي از فرقه هاي مذهبي ، بويژه آنها كه تمايلات «باطني گري » داشته يا دارند و گاه و بيگاه خود را به شيعه نيز منسوب مي كرده اند، و نيز برخي از شبه فيلسوفان متأثر از انديشه هاي انحرافي و باطني و اسماعيلي ، مروج چنين انديشه اي در باره اعداد يا نوع حروف بوده وهستند.
در واقع ، بسياري از اعدادي كه در نقلهاي ديني آمده ، مي تواند بر اساس يك محاسبه الهي باشد، اما اين كه اين عدد در موارد ديگري هم كاربرد دارد و بدون يك مستند ديني مي توان از آن در ساير موارد استفاده كرد، قابل قبول نيست . به عنوان نمونه ، در دهها مورد در كتابهاي دعا، عدد صد بكار رفته كه فلان ذكر را صد مرتبه بگوييد، اما اين دليل بر تقدس عدد صد به عنوان صد نمي شود. همينطور ساير عددها. البته ناخواسته براي مردم عادي ، برخي از اين اعداد طي روزگاران ، صورت تقدس به خود گرفته و گاه سوء استفاده هايي هم از آن ها مي شود.
تنها چيزي كه در باره برخي از اين اعداد مي شود گفت آن است كه آن اعداد معين نشانه كثرت است . به عنوان مثال ، در باره هفت چنين اظهار نظري شده است . بيش از اين هرچه گفته شود، نمي توان به عنوان يك استدلال به آن نظر كرد.
مرحوم اربلي ، از علماي بزرگ اماميه ، در كتاب كشف الغمه في معرفة الائمة در برابر كساني كه به تقدس عدد دوازده و بروج دوازده گانه براي اثبات امامت ائمه اطهار(ع) استناد كرده اند، اظهار مي دارد، اين مسأله نمي تواند چيزي را ثابت كند؛ چرا كه اگر چنين باشد، اسماعيليان يا هفت امامي ها، مي توانند دهها شاهدـ مثل هفت آسمان ـ ارائه دهند كه عدد هفت مقدس است ، كما اين كه اين كار راكرده اند.
يكي از تعبيرهاي رايج عددي ، تعبير اربعين است كه در بسياري از موارد به كار رفته است . يك نمونه آن كه سن ّ رسول خدا(ص ) در زمان مبعوث شدن ، چهل بوده است . گفته شده كه عدد چهل در سن انسانها، نشانه بلوغ و رشد فكري است . گفتني است كه برخي از انبياء در سنين كودكي به نبوّت رسيده اند.از ابن عباس (گويا به نقل از پيامبر (ص )) نقل شده كه اگر كسي چهل ساله شد و خيرش بر شرش غلبه نكرد، آماده رفتن به جهنم باشد. در نقلي آمده است كه ، مردمان طالب دنيايند تا چهل سالشان شود. پس از آن در پي آخرتخواهند رفت . (مجموعه ورام ، ص 35)
در قرآن آمده است «ميقات » موسي با پروردگارش در طي چهل روز حاصل شده است . در نقل است كه ، حضرت آدم چهل شبانه روز بر روي كوه صفا درحال سجده بود. (مستدرك وسائل ج 9، ص 329) در باره بني اسرائيل هم آمده كه براي استجابت دعاي خود چهل شبانه روز ناله و ضجّه مي كردند. (مستدرك ج 5،ص 239) در نقلي آمده است كه اگر كسي چهل روز خالص براي خدا باشد، خداوند او را در دنيا زاهد كرده و راه و چاه زندگي را به او مي آموزد و حكمت را در قلب و زبانش جاري مي كند. بدين مضمون روايات فراواني وجود دارد. چله نشيني صوفيان هم درست يا غلط ، از همين بابت بوده است . علامه مجلسي در کتاب بحار الانوار در اين باره كه برگرفتن چهل نشيني از حديث مزبور نادرست است ، به تفصيل سخن گفته است .
اعتبار حفظ چهل حديث كه در روايات فراوان ديگر آمده ، سبب تأليف صدها اثر با عنوان اربعين در انتخاب چهل حديث و شرح و بسط آنها شده است . در اين نقلها آمده است كه اگر كسي ازامّت من ، چهل حديث حفظ كند كه در امر دينش از آنها بهره برد، خداوند درروز قيامت او را فقيه و عالم محشور خواهد كرد. در نقل ديگري آمده است كه اميرمؤمنان (ع ) فرمودند: اگر چهل مرد با من بيعت مي كردند، در برابردشمنانم مي ايستادم . (الاحتجاج ، ص 84).
مرحوم كفعمي نوشته است : زمين از يك قطب ، چهار نفر از اوتاد و چهل نفر از ابدال و هفتاد نفر نجيب ، هيچگاه خالي نمي شود. (بحار ج 53، ص 200)
در باره نطفه هم تصور براين بوده كه بعد از چهل روز عَلَقه مي شود. همين عدد در تحولات بعدي علقه به مُضْغه تا تولد درنقلهاي كهن بكار رفته است ، گويي كه عدد چهل مبدأ يك تحول دانسته شده است .
در روايت است كه كسي كه شرابخواري كند، نمازش تا چهل روز قبول نمي شود. و نيز در روايت است كه كسي كه چهل روز گوشت نخورد، خلقش تند مي شود. نيز در روايت است كه كسي كه چهل روز طعام حلال بخورد، خداوند قبلش را نوراني مي كند. نيز رسول خدا(ص) فرمود: كسي كه لقمه حرامي بخورد، تا چهل روز دعايش مستجاب نمي شود. (مستدرك وسائل ، ج 5، ص 217).
اينها نمونه اي از نقلهايي بود كه عدد اربعين در آنها به كار رفته است .
بايد ديد در كهن ترين متون مذهبي ما، از «اربعين » چگونه ياد شده است . به عبارت ديگر دليل برزگداشت اربعين چيست ؟ چنان كه در آغاز گذشت ، مهمترين نكته درباره اربعين ، روايت امام عسكري (ع ) است . حضرت در روايتي كه در منابع مختلف از ايشان نقل شده فرموده اند: نشانه هاي مؤمن پنج چيز است :
1 ـخواندن پنجاه و يك ركعت نماز (17 ركعت نماز واجب + 11 نماز شب + 23نوافل )
2 ـ زيارت اربعين
3 ـ انگشتري در دست راست
4 ـ وجود آثار سجده بر پيشاني
5 ـ بلند خواندن بسم الله در نماز.
اين حديث تنها مدرك معتبري است كه جداي از خود زيارت اربعين كه درمنابع دعايي آمده ، به اربعين امام حسين (ع ) و بزرگداشت آن روز تصريح كرده است .
اما اين كه منشأ اربعين چيست ، بايد گفت ، در منابع به اين روز به دو اعتبارنگريسته شده است .
نخست روزي كه اسراي كربلا از شام به مدينه مراجعت كردند.
دوم روزي كه جابر بن عبدالله انصاري ، صحابي پيامبر خدا (ص ) از مدينه به كربلا وارد شد تا قبر حضرت اباعبدالله الحسين (ع ) را زيارت كند. شيخ مفيد (م 413) در«مسار الشيعه» كه در ايام مواليد و وفيات ائمه اطهار عليهم السلام است ، اشاره به روز اربعين كرده و نوشته است : اين روزي است كه حرم امام حسين (ع )، از شام به سوي مدينه مراجعت كردند. نيز روزي است كه جابر بن عبدالله براي زيارت امام حسين (ع ) وارد كربلا شد.
كهن ترين كتاب دعايي مفصل موجود، كتاب «مصباح المتهجّد» شيخ طوسي ازشاگردان شيخ مفيد است كه ايشان هم همين مطلب را آورده است . شيخ طوسي پس از ياد از اين كه روز نخست ماه صفر روز شهادت زيد بن علي بن الحسين (ع ) و روز سوم ماه صفر، روز آتش زدن كعبه توسط سپاه شام در سال 64 هجري است ، مي نويسد: بيستم ماه صفر (چهل روز پس از حادثه كربلا) روزي است كه حرم سيد ما اباعبدالله الحسين از شام به مدينه مراجعت كرد ونيز روزي است كه جابر بن عبدالله انصاري ، صحابي رسول خدا (ص ) ازمدينه وارد كربلا شد تا قبر حضرت را زيارت كند. او نخستين كس از مردمان بود كه امام حسين (ع ) را زيارت كرد. در چنين روزي زيارت آن حضرت مستحب است و آن زيارت اربعين است . (مصباح المتهجد، ص 787) در همانجا آمده است كه وقت خواندن زيارت اربعين ، هنگامي است كه روز بالا آمده است .
در كتاب «نزهة الزاهد» هم كه در قرن ششم هجري تأليف شده ، آمده : در بيستم اين ماه بود كه حرم محترم حسين از شام به مدينه آمدند. (نزهة الزاهد، ص 241) همين طور در ترجمه فارسي فتوح ابن اعثم (الفتوح ابن اعثم ، تصحيح مجد طباطبائي ، ص 916) و كتاب مصباح كفعمي كه از متون دعايي بسيار مهم قرن نهم هجري است اين مطلب آمده است . برخي استظهار كرده اند كه عبارت شيخ مفيد و شيخ طوسي ، بر آن است كه روز اربعين ، روزي است كه اسرا از شام به مقصد مدينه خارج شدند نه آن كه در آن روز به مدينه رسيدند. (لؤلؤ و مرجان ، ص 154) به هرروي ، زيارت اربعين از زيارت هاي مورد وثوق امام حسين (ع ) است كه ازلحاظ معنا و مفهوم قابل توجه است .
اشاره كرديم كه شيخ طوسي ، بيستم صفر يا اربعين را، زمان بازگشت اسراي كربلا از شام به مدينه دانسته است . بايد افزود كه نقلي ديگر، اربعين رابازگشت اسرا از شام را به «كربلا» تعيين كرده است . تا اينجا، از لحاظ منابع كهن ، بايد گفت اعتبار سخن نخست بيش از سخن دوم است . با اين حال ،علامه مجلسي پس از نقل هر دو اين ها، اظهار مي دارد: احتمال صحت هردوي اينها (به لحاظ زماني ) بعيد مي نمايد. (بحار ج 101، ص 334 ـ 335) ايشان اين ترديد را در كتاب دعايي خود «زاد المعاد» هم عنوان كرده است . با اين حال ، درمتون بالنسبه قديمي ، مانند «لهوف» و «مثيرالاحزان» آمده است كه اربعين ، مربوط به زمان بازگشت اسرا، از شام به كربلاست . اسيران ، از راهنمايان خواستند تا آنها را از كربلا عبور دهند.
بايد توجه داشت كه اين دو كتاب ، در عين حال كه مطالب مفيدي دارند، ازجهاتي ، اخبار ضعيف و داستاني هم دارند كه براي شناخت آنها بايد با متون كهن تر مقايسه شده و اخبار آنها ارزيابي شود. اين نكته را هم بايد افزود كه منابعي كه پس از لهوف ، به نقل از آن كتاب اين خبر را نقل كرده اند، نبايد به عنوان يك منبع مستند و مستقل ، ياد شوند. كتابهايي مانند «حبيب السير» كه به نقل از آن منابع خبر بازگشت اسرا را به كربلا آورده اند، (نفس المهموم ترجمه شعراني ، ص 269) نمي توانند مورد استناد قرار گيرند.
در اينجا مناسب است دو نقل را در باره تاريخ ورود اسرا به دمشق ياد كنيم . نخست نقل ابوريحان بيروني است كه نوشته است :
در نخستين روز ماه صفر، أدخل رأس الحسين عليه السلام مدينة دمشق ، فوضعه يزيد لعنه الله بين يديه و نقر ثناياه بقضيب كان في يده و هو يقول :
(الاثار الباقيه ، ص 422)
وي روز اول ماه صفر را روزي مي داند که سر امام حسين (ع) عليه السلام را وارد دمشق کرده و يزيد هم در حالي که اشعار ابن زبعري را مي خواند و بيتي هم بر آن افزوده بود، با چوبي که در دست داشت بر لبان امام حسين (ع) مي زد.
دوم سخن عماد الدين طبري (م حوالي 700) در «كامل بهائي» است كه رسيدن اسرا به دمشق را در16 ربيع الاول دانسته ـ يعني 66 روز پس از عاشورا ـ م يداند كه طبيعي تر مي نمايد.
علامه ميرزا حسين نوري از علماي برجسته شيعه ، و صاحب كتاب «مستدرك الوسائل» در كتاب «لؤلؤ و مرجان در آداب اهل منبر» به نقد و ارزيابي برخي ازروضه ها و نقلهايي پرداخته كه به مرور در جامعه شيعه رواج يافته و به نظر وي از اساس ، نادرست بوده است . ظاهرا وي در دوره اخير نخستين کسي است که به نقد اين روايت پرداخته و دلايل متعددي در نادرستي آن اقامه کرده است.
ايشان اين عبارت سيد بن طاوس در لهوف را نقل كرده است كه اسرا در بازگشت از شام ، از راهنماي خود خواستند تا آنها را به كربلا ببرد؛ و سپس به نقد آن پرداخته است . (لؤلؤ و مرجان ، ص 152)
داستان از اين قرار است كه سيد بن طاوس در «لهوف» خبر بازگشت اسراء را به كربلا در اربعين نقل كرده است . در آنجا منبع اين خبر نقل نشده و گفته مي شود كه وي در اين كتاب مشهورات ميان شيعه را كه در مجالس سوگواري بوده ، درآن مطرح كرده است .
اما همين سيد بن طاوس در «اقبال الاعمال» با اشاره به اين كه شيخ طوسي در مصباح مي گويد اسرار روز اربعين از شام به سوي مدينه حركت كردند و خبر نقل شده در غير آن كه بازگشت آنان را در اربعين به كربلا دانسته اند، در هر دو موردترديد مي كند. ترديد او از اين ناحيه است كه ابن زياد مدتي اسراء را در كوفه نگه داشت. با توجه به اين مطلب و زماني که در اين نگه داشته صرف شده و زماني كه در مسير رفت به شام و اقامت يك ماهه در آنجا و بازگشت مورد نياز است ، بعيد است كه آنان در اربعين به مدينه يا كربلا رسيده باشند. ابن طاوس مي گويد: اين كه اجازه بازگشت به كربلا به آنها داده باشد، ممكن است ، اما نمي توانسته در اربعين باشد. در خبر مربوط به بازگشت آنان به كربلا گفته شده است كه همزمان با ورود جابر به کربلا بوده و با او برخورد کرده اند . ابن طاوس در اين كه جابر هم روز اربعين به كربلا رسيده باشد، ترديد مي كند. (اقبال الاعمال ، ج 3، ص 101).
اين ممکن است که ابن طاوس لهوف را در جواني و اقبال را در دوران بلوغ فکري تأليف کرده باشد. در عين حال ممکن است دليل آن اين باشد که آن کتاب را براي محافل روضه خواني و اين اثر را به عنوان يک اثر علمي نوشته باشد. دليلي ندارد که ما ترديد هاي او را در آمدن جابر به کربلا در روز اربعين بپذيريم. به نظر مي رسد منطقي ترين چيزي که براي اعتبار اربعين در دست است همين زيارت جابر در نخستين اربعين به عنوان اولين زاير است.
اما در باره اعتبار اربعين به بازگشت اسرا به کربلا توجه به اين نکته هم اهميت دارد که شيخ مفيد در کتاب مهم خود در باب زندگي امامان و در بخش خاص به امام حسين (ع) از کتاب «ارشاد» در خبر بازگشت اسرا، اصلا اشاره اي به اين كه اسرا به عراق بازگشتند ندارد. همين طور ابومخنف راوي مهم شيعه هم اشاره اي در مقتل الحسين خود به اين مطلب ندارد. در منابع كهن تاريخ كربلاهم مانند انساب الاشراف ، اخبارالطوال ، و طبقات الكبري اثري از اين خبرديده نمي شود.
روشن است كه حذف عمدي آن معنا ندارد؛ زيرا براي چنين حذف و تحريفي ، دليلي وجود ندارد.
خبر زيارت جابر، دركتاب بشارة المصطفي آمده ، اما به ملاقات وي با اسرا اشاره نشده است .
مرحوم حاج شيخ عباس قمي هم ، به تبع استاد خود نوري ، داستان آمدن اسراي كربلا را در اربعين از شام به كربلا نادرست دانسته است . (منتهي الامال ، ج 1،صص 817 ـ 818) در دهه هاي اخير مرحوم محمد ابراهيم آيتي هم در كتاب بررسي تاريخ عاشورا بازگشت اسرا را به كربلا انكار كرده است . (بررسي تاريخ عاشورا، صص 148 ـ 149) همين طور آقاي مطهري که متأثر از مرحوم آيتي است. اما اين جماعت يک مخالف جدي دارند که شهيد قاضي طباطبائي است.
شهيد محراب مرحوم حاج سيد محمدعلي قاضي طباطبائي رحمة الله عليه ، كتاب مفصلي با نام «تحقيق در باره اولين اربعين حضرت سيد الشهداء» در باره اربعين نوشت که اخيرا هم به شکل تازه و زيبايي چاپ شده است.
هدف ايشان از نگارش اين اثر آن بود تا ثابت كند، آمدن اسراي از شام به كربلا در نخستين اربعين ، بعيد نيست . اين كتاب كه ضمن نهصد صفحه چاپ شده ، مشتمل بر تحقيقات حاشيه اي فراواني در باره كربلاست كه بسيارمفيد و جالب است . اما به نظر مي رسد در اثبات نكته مورد نظر با همه زحمتي که مؤلف محترم کشيده ، چندان موفّق نبوده است .
ايشان در باره اين اشكال كه امكان ندارد اسرا ظرف چهل روز از كربلا به كوفه ،از آنجا به شام و سپس از شام به كربلا بازگشته باشند، هفده نمونه از مسافرتها ومسيرها و زمانهايي كه براي اين راه در تاريخ آمده را به تفصيل نقل كرده اند. دراين نمونه ها آمده است كه مسير كوفه تا شام و به عكس از يك هفته تا ده دوازده روز طي مي شده و بنابر اين ، ممكن است كه در يك چهل روز، چنين مسيررفت و برگشتي طي شده باشد. اگر اين سخن بيروني هم درست باشد كه سر امام حسين (ع ) روز اول صفر وارد دمشق شده ، مي توان اظهار كرد كه بيست روز بعد، اسرا مي توانستند در كربلا باشند.
بايد به اجمال گفت : بر فرض كه طي اين مسير براي يك كاروان ، در چنين زمان كوتاهي ، با آن همه زن و بچه ممكن باشد، بايد توجه داشت كه آيا اصل اين خبر در كتابهاي معتبر تاريخ آمده است يانه . تا آنجا كه مي دانيم ، نقل اين خبر در منابع تاريخي ، از قرن هفتم به آن سوي تجاوز نمي كند. به علاوه ، علماي بزرگ شيعه ، مانند شيخ مفيد و شيخ طوسي ، نه تنها به آن اشاره نكرده اند، بلكه به عكس ِ آن تصريح كرده و نوشته اند: روز اربعين روزي است كه حرم امام حسين (ع ) وارد مدينه شده يا از شام به سوي مدينه خارج شده است .
آنچه مي ماند اين است كه نخستين زيارت امام حسين (ع ) در نخستين اربعين، توسط جابر بن عبدالله انصاري صورت گرفته است و از آن پس ائمه اطهار عليهم السلام كه از هر فرصتي براي رواج زيارت امام حسين (ع ) بهره مي گرفتند، آن روز را كه نخستين زيارت در آن انجام شده ، به عنوان روزي كه زيارت امام حسين (ع ) در آن مستحب است ، اعلام فرمودند.
متن زيارت اربعين هم ازسوي حضرت صادق عليه السلام انشاء شده و با داشتن آن مضامين عالي ، شيعيان را از زيارت آن حضرت در اين روز برخوردار مي كند.
اهميت خواندن زيارت اربعين تاجايي است كه از علائم شيعه دانسته شده است ، درست آن گونه كه بلند خواندن بسم الله در نماز و خواندن پنجاه و يك ركعت نماز در شبانه روز درروايات بيشماري ، از علائم شيعه بودن عنوان شده است .
زيارت اربعين در «مصباح المتهجد» شيخ طوسي و نيز «تهذيب الاحكام» وي به نقل ازصفوان بن مهران جمال آمده است . وي گفت كه مولايم صادق (ع ) فرمود: زيارت اربعين که بايد وقت برآمدن روز خوانده شود چنين است..... (مصباح المتهجد، ص 788، تهذيب الاحكام ، ج 6،ص 113، اقبال الاعمال ، ج 3، ص 101، مزار مشهدي ، ص 514 (تحقيق قيومي )، مزار شهيد اول (تحقيق مدرسة الامام المهدي ، قم 1410)، ص 185 ـ 186).
اين زيارت ، به جهاتي مشابه برخي از زيارات ديگر است ، اما از آن روي كه مشتمل بر برخي از تعابير جالب در زمينه هدف امام حسين از اين قيام است ، داراي اهميت ويژه مي باشد. در بخشي از اين زيارت در باره هدف امام حسين (ع ) از اين نهضت آمده است : «... و بذل مهجته فيك ليستنقذ عبادك من الجهالة و حيرة الضلالة ... و قد توازر عليه من غرّته الدنيا و باع حظّه بالارذل الادني ».
خدايا، امام حسين (ع ) همه چيزش را براي نجات بندگانت از نابخردي وسرگشتگي و ضلالت در راه تو داده در حالي كه مشتي فريب خورده كه انسانيت خود را به دنياي پست فروخته اند بر ضد وي شوريده آن حضرت را به شهادت رساندند.
نخست آن که برخي از رواياتي كه در باب زيارت امام حسين (ع ) در كتاب كامل الزيارات ابن قولويه آمده ، گريه چهل روزه آسمان و زمين و خورشيد و ملائكه را بر امام حسين (ع ) يادآور شده است . (اربعين شهيد قاضي ، ص 386)
دوم اين که ابن طاوس يك اشكال تاريخي هم نسبت به اربعين بودن روز بيستم صفرمطرح كرده و آن اين كه اگر امام حسين (ع ) روز دهم محرم به شهادت رسيده باشد، اربعين آن حضرت نوزدهم صفر مي شود نه بيستم . در پاسخ گفته شده است، به احتمال ماه محرمي كه در دهم آن امام حسين (ع ) به شهادت رسيده ، بيست و نه روز بوده است . اگر ماه كامل بوده ، بايد گفت كه روز شهادت را به شمارش نياورده اند. (بحار الانوار، ج 98، ص 335).
سايت بازتاب