آس (ده)
جلد: 1
نويسنده: علي رفيعي
شماره مقاله:194
آس، يا دِهْ مُورْد، دهي از دهستان آبادة طَشْک واقع در بخش آبادة ظشک از شهرستان
نيريز استان فارس، در شمال درياچة بختگان و جنوب کوه روشن، در فاصلة 84 کيلومتري
شهرستان نيريز و 10 کيلومتري جادة اصلي نيريز به آبادة طشک، با 244 خانوار و 1231
مفر جمعيت (فرهنگ آباديهاي کشور، 23/146) و 1750 متر ارتفاع و ْ54 و َ1 طول شرقي و
ْ29 و َ45 عرض شمالي (فرهنگ جغرافيائي ارتش). اين ده از آن روي که درختِ مُورْد در
آن فراوان يافت ميشود به «ده مورد» و در عربي به آس موسوم شده است. آس از مناطق
جلگهاي، معتدل و مالارياخيز به شمار ميرود. آب کشاورزي آن از چشمه و چاه
نيمهعميق تأمين ميگردد. اراضي کشاورزي آن 830 هکتار، مراتع طبيعي 100، جنگل 500 و
اراضي بايد قابل داير شدن آن 1000 هکتار است. محصولات آن پنبه، جو، ذرت. کنجد و
گندم است. (فرهنگ آباديهاي کشور، 24/30). درختان آن بنه و بادام کوهي و شغل اهالي
زراعت، باغباني، دامداري، صنعت گليم و جاجيم و حصيربافي است. اهالي آس (ده مورد)
فارسيزبان و پيرو مذهب شيعة اثناعشرياند.
سابقة تاريخي: بنا به نوشتة اصطخري (متن عربي، 131؛ ترجمة فارسي، 98) و ابنحوقل (ص
250) ده آس (قريهالآس) در قديم بودنجام نيز ناميده شده است (اگرچه متن ابنحوقل
اندکي مشوّش است). اصطخري تصريح ميکند که قريهالآس به پارسي «ده مورد» ناميده
ميشود و داراي کهندژ و باروست (ترجمة فارسي اصطخري، 2/104). بنابه نوشتة ابنحوقل
آس (ده مورد) بر سر راه شيراز به سيرجان واقع بوده و فاصلة ميان آن و قرية
عبدالرحمن (آبادة طشک) که در باختر آن جاي داشته، 6 فرسنگ و فاصلة ميان آس و چاهک 8
فرسنگ بوده است. مستوفي (سدة 8ق/14م) آس را در نزديکي قرية هرات ياد کرده و هواي آن
را سرد دانسته است (ص 149). فسايي نيز از آس نام برده و آن را جزء آبادة طشک دانسته
است (ص 170).
وضع کنوني: اين روستا داراي يک حمّام و دبستان و مسجد است و امامزادهاي نيز دارد.
راه ارتباطي آن شني است و ماشينرو که از 2 راه به جادة اصلي ميرسد: راه اول از ده
مورد به چاه سرخ ميرود که فاصلة آن 10 کمـ است و راه دوم آن از ده مورد به آباده
ظشک که 13 کمـ است.
مآخذ: ابنحوقل، ابوالقاسم محمد، صورهالارض، بيروت، دارمکتبهالحياه؛ اصطخري،
ابواسحاق ابراهيم، مسالک و ممالک به کوشش ايرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر
کتاب، 1347ش؛ همو، همان، عربي، ليدن، 1927م؛ فرهنگ آباديهاي کشور (سرشماريهاي 1345
و 1355ش)، سازمان برنامه و بودجه، 1349 و 1361ش؛ فرهنگ جغرافيايي ارتش، تهران،
1330ش؛ فرهنگ جغرافيايي ارتش، تهران، 1362ش، 104/29-30؛ فسايي، ميرزاحسن، فارسنامة
ناصري، تهران، سنايي؛ مستوفي، حمدالله، نزههالقلوب، به کوشش گاي لسترنج، ليدن
1332ق/1913م.
علي رفيعي