آق حصاري، حسن
جلد: 1
نويسنده: جعفر شعار
شماره مقاله:307
آقْحِصاري، حسنبن طورخانبن داوودبن يعقوب، مشهور به «حسن کافي»
(951-1025ق/1544-1616م)، فقيه، اديب و پژوهشگر. وي از مردم بوسنه (بوسني و هرزگوين
کنوني، جمهوري خودمختار در شمال يوگوسلاوي) يود. در آقحصار (از توابع بوسني) به
دنيا آمد و بيش از 20 سال منصب قضاوت آنجا را برعهده داشت و در همان شهر درگذشت.
زبانهاي عربي، ترکي و فارسي را نيک ميدانست. پرهيزگار و زاهد بود و مشايخ صوفيه را
دشمن ميداشت. در جنگها به عنوان جنگاور و سخنور شرکت ميکرد، ازجمله در جنگ اِگْري
(در مجارستان) حضور داشت (1004ق/1596م) و کتاب اصولالحِکَم في نظامالعالَم را در
اثناي آن تأليف کرد. اين کتاب به زبان عربي و دربارة چگونگي فرمانروايي و لزوم
بازنگري در سازمان اداري امپراتوري عثماني است و بزرگان ترک آن را پسنديدند و
خواستار شرح آن شدند و آقحصاري در 1005ق/1597م آن را به زبان ترکي شرح کرد. از اين
کتاب نسخههايي در بريل، استانبول و موزة بريتانيا موجود است. اين اثر به زبانهاي
ترکي (توسط خود او)، فرانسوي، آلماني و بوسنَوي برگردانيده شده، امّا تاکنون اصل و
ترجمههاي آن چاپ نشده است. برخي ديگر از آثار او بدين قرار است: 1. سمتالوصول الي
علمالاصول (تأليف حدود 100ق/1592م). کتابي است مختصر، شامل يک مقدّمه و 2 باب و
خاتمه. مؤلف خود، آن را شرح کرده است. 2. روضاتالجنّات في اصولالاعتقادات که در
1014ق/1605م از نگارش آن فراغت يافته است. اين کتاب به اشتباه به برکوي نسبت يافته
است. اين اثر دربارة مسائل کلامي و به گفتة نويسنده بر ضدّ صوفيان و ديگر
بدعتگذاران است. نسخههايي از آن در کتابخانههاي قاهره و قوله موجود است و در
1257ق/1841م در برلين چاپ شده است. 3. أزهارالرّوضات في شرح روضاتالجنّات. وي در
1015ق/1606م از نگارش آن فراغت يافته است. نسخهاي از آن در کتابخانة ظاهريّه موجود
است. اين کتاب در 1258ق/1842م در لايپزيک به چاپ رسيده است. 4. تمحيصالتلخيص يا
شرحالتلخيص، در باب معاني و بيان. نقدي است از تلخيصالمفتاح خطيب قزويني
(666-739ق/1268-1338م). 5. شرح مختصر قُدوري کتابي است در فروع فقه حنفي در 4 جلد.
6. شرح کافيه، نوشتة جمالالدين ابوعمر و عثمان معروف به «ابنحاجب»
(570-646ق/1174-1248م)، در نحو. 7. حديقهالصّلاه الّتي هي رئيسالعبادات. 8.
رسالهاي تحقيقي دربارة کلمة «چلبي». 9. نظامالعلماء الي خاتمالأنبياء. وي در اين
کتاب سلسله مشايخ فقه خود را تا ابوحنيفه و سپس تاپ يامبر اسلام(ص) آورده و شرح حال
هر کدام را به شيوهاي نيکو نوشته است. 10. نوراليقين في اصولالدّين. شرحي است بر
کتاب بيانالسّلطنه والجماعه معروف به عقايدالطَّحاوي نوشتة اماماحمدبن جعفربن
حنفي (د 321ق/933م). وي نگارش اين کتاب را در 1014ق/1605م هنگام محاصرة دژ استرغون
(شايد استرگوم ، شهري در شمال مجارستان) در دژ به پايان برده است. کتاب دربارة اصول
عقايد اهل سنّت است. 11. شرح مقدّمهالزّاهد، نوشتة شيخاحمد زاهد (د 818ق/1415م)
که شامل 60 مسألة مشهور در ميان شافعيان است.
مآخذ: اولياء چلبي، سياحتنامه، استانبول، 1314ق، 5/445؛ بروکلمان (آلماني)، 2/588،
ذيل، 2/659، بغدادي، اسماعيل پاشا، ايضاحالمکنون، استانبول، 1364ق، ص 398؛
حاجيخليفه؛ کشفالظّنون، استانبول، 1941م، 1/113، 114، 2/1002، 1143، 1802؛
دانشنامة ايران و اسلام؛ زرکلي، خيرالدين، الاعلام، بيروت، دارالعلم للملايين،
1984م، 2/194؛ کحّاله، عمررضا، معجمالمؤلّفين، بيروت، داراحياءالتّراثالعربي،
3/233.
جعفر شمار