آلپاگو
جلد: 1
نويسنده: مجدالدين کيواني
شماره مقاله:389
آلْپاگو، آندرآ (د ح 1521م)، پزشک و دانشمند ايتاليايي و يکي از نخستين مترجمان
آثار ابنسينا به زبان لاتين.
زندگي: آلپاگو در نيمه اول سده 15م در شهر بلون (بلوننسي) در جمهوري ونيز، در
خانداني اشرافيزاده شد. در دانشگاه جمهوري ونيز، در خانداني اشرافيزاده شد. در
دانشگاه پادوا به فراگيري پزشکي و فلسفه پرداخت و چندي نگذشت که در ايتاليا نامي به
هم رسانيد. در 1487م با سمت پزشک کنسولِ ونيز در دمشق، در اين شهر اقامت گزيد.
درحدود 1517م همراه برادرزادهاش پائولو آلپاگو به قبرس رفت و 3 سال در آنجا ماند.
همينکه در 1520م به زادگاهش بازگشت، از وي براي تدريس در دانشگاه پادوا دعوت شد،
ليکن بيماري فرصت اين کار را به او نداد و به ناگهان وي را از پاي درآورد. در 1566م
به نشان احترام، تنديس نيم تنهاي از اين طبيب بوعلي شناس بر سرْدرِ خانه او در
بلون نصب گرديد. در زمان آلپاگو دانشهاي اسلامي در همه مدارس ايتاليا آموخته ميشد.
آثار ابنسينا را ارج بسيار مينهادند و آنها را از نوشتههاي پزشکي يوناني برتر
ميشمردند. آلپاگو براي آنکه بتواند کتابهاي اين فيلسوف ايراني را به زبان اصلي
آنها بخواند، با شوري تمام به يادگيري عربي همّت گماشت و به همين نيت آهنگ خاورزمين
کرد. او عربي را چنان خوب فراگرفت که توانست به ترجمه پارهاي از آثار ابنسينا دست
بزند.
آثار: آلپاگو ترجمهاي را که پيش از او جراردوس کرموننسيس (1114-1187م) از کتاب
قانون ابنسينا به زبان لاتين به انجام رسانده بود، به گونهاي عالمانه و انتقادي
تصحيح کرد و يادداشتهاي فراواني بر آن افزود (ميشو، 546). در 1510م، مارينوسانودو ،
وقايع نگار ونيزي، در يکي از يادداشتهايش که از دمشق به دوستانش نوشته، از آلپاگو
به عنوان کسي که آثار ابنسينا را از عربي به لاتين برگردانده، ياد کرده است (رسي،
160). اين نشان ميدهد که آلپاگو ويرايشِ ترجمه کرموننسيس را بيش از 1510م انجام
داده است. اين نسخه ويراي شده قانون را برادرزاده آلپاگو به ناشري ونيزي سپرد و او
آن را دوبار، در 1527م و 1544م در ونيز به چاپ رساند. اين کتاب پس از دو چاپ
يادشده، باز در 1555، 1562، 1564، 1595 و 1608م در ونيز و جاهاي ديگر انتشار يافت.
چاپ 1555م ترجمه قانون که به همت رينيوس صورت پذيرفت، همراه با دو رساله ديگر از
ابنسينا به نام کتابفيدفع مضارالکلية و رسالةفيالسکنجبين ، که که توسط آندرآ
آلپاگو ترجمه شده بود، در ونيز انتشار افت (رسي، 161). اين دو رساله اخير گويا
قبلاً در 1547م جداگانه در ونيز منتشر شده است (مهدوي، 1). آلپاگو پارهاي از آثار
ديگر ابنسينا را که شامل آراي اين انديشمند بزرگ درباره روح، معاد و نيز طبقهبندي
علوم است زير عنوان: «شرحي کوتاه درباره روح از فيلسوف بسيار سرشناس، ابنسينا» ،
از عربي به لاتين برگرداند که در 1546م در ونيز به چاپ رسيد. در مقدمه اين چاپ،
پائولو آلپاگو به ترجمههاي ديگري که از عمويش باقيمانده و ظاهراً چندي بعد از
ميان رفته بود، اشاره کرده است. آلپاگو به هنگام بازگشت از خاورزمين نسخهاي اؤ متن
عربي شرح حال ابنسينا را كه اين فيلسوف بر شاطرىش ابوعبيد گوزگاني (د ح
438ق/1046م) خوانده بود، با خود به ايتاليا آورد. همين متن بود که چندي بعد به دست
نيکولومسا (1504-1589م)، آناتوميست ونيزي و استاد دانشگاه پادوا، افتاد. وي توانست
به کمک مارکوس فادلا ، از اهالي دمشق که مترجم بازرگانان ونيزي بود، نخست آن را به
ايتاليايي و سپس به يوناني درآورد و از اين رهگذر شرح زندگي ابنسينا را به غربيان
بشناساند.
مآخذ: مهدوي، يحيي، فهرست نسخههاي مصنقات ابنسينا، دانشگه تهران، 1333ش، صص 114،
123 (و ص 1 لاتين)؛ نيز:
Michaud, J. F. R., Biogrophie Unicerselle, Ancien et Moderne, Graz, (Austria),
Akademische Druck – U. Verlagsanstalt, 1966, 1/546; Rossi, Ettore, "Quelques
contributions à la bibliographie italienne sur Avicenne". Le Liure du
Millenaired Auicenne, Tehran, Société Iranienne Pour la Conservation des
Monuments Nationaux, 1956, 4/160-163.
مجدالدين کيواني