آيينه شاهي
جلد: 2
نويسنده: صمد موحد
شماره مقاله:575
آيينة شاهى، كتابى فلسفى و اخلاقى به زبان فارسى نوشتة محمدبن مرتضى،
معروف به ملامحسن فيض كاشانى (1008-1091ق/ 1599-1680م). دانشمند بزرگ شيعى
ايرانى و معاصر با شاه عباس دوم صفوي (1052-1077ق/1642-1666م).
اين كتاب، ترجمة گزيده‌اي از اثر ديگر همين مؤلف به نام ضياء القلب است
كه به عربى نوشته شده است (مرعشى، 1/102). موضوع كتاب، شناختن نفس ناطقة
انسانى است و توضيح پنج حاكمى كه بر آن تسلط دارند يعنى: عقل، طبع، شرع،
عرف و عادت. فيض اين كتاب را در 1066ق/1656م در يك مقدمه و 12 فصل، براي
شاه عباس دوم نوشته است، بدين شرح: شناختن عقل، شناختن شرع، شناختن
طبع، شناختن عادت، شناختن عرف، شناختن نفس‌ِ انسانى كه فرمانبر اين پنج
است، شناختن مراتب حكام پنجگانه، حكمت‌ِ تسلطِ اين حاكمان بر نفس آدمى،
اگر اين «پنج حاكم» با يكديگر سازگار نباشند. كدام يك از آنها برتر و شريف‌تر
است، در صورت مشتبه شدن چگونه مى‌توان آنها را از يكديگر تميز داد، برخى از
نعمتهاي الهى كه در اين تمييز و تشخيص ما را مدد مى‌رساند و چگونه مى‌توان
از خدا ياري جست؟ (آقابزرگ، 1/53).
آيينة شاهى در 1320ش همراه با رسالة الصلوة و الفت نامة مؤلف در شيراز به
چاپ رسيده است (مشكوة، 3/641). نسخه‌هاي خطى آن به فراوانى در
كتابخانه‌هاي ايران يافت مى‌شود.
مآخذ: آقابزرگ، الذريعة، 15/127؛ مدرس، محمدعلى، ريحانة الادب، تبريز، 1346ش،
4/374؛ مرعشى، خطى، 1/103؛ مركزي، خطى، 13/3396؛ مشار، چاپى فارسى، 1/22؛
مشكوة، خطى؛ ملك، خطى، 2/4، 7؛ ملى، خطى، 6/596؛ منزوي، خطى، 2/1517. صمد
موحد (ز) تايپ مجدد - 3/5/77