آمدرز
جلد: 2
نويسنده: مجدالدين کيواني
شماره مقاله:494
آمِدرُز، هنري فردريک (1854-1917م)، خاورشناس متخصص کتابهاي تاريخي عربي سد?
4ق/10م، حقوقدان انگليسي، مصحح و ناشر مجموعه‌اي از آثار تاريخي با عنوان «کتابهاي
بازماند? تاريخي»
زندگي: تبار آمدرز به خانداني سويسي مي‌رسد، ليکن او ملّيت انگليسي داشت و با فرهنگ
انگليسي پرورش يافت و تحصيلات دانشگاهي را در رشت? حقوق به پايان برد و پيش? وکالت
دادگستري را برگزيد. در تحصيل زبان و تاريخ عرب، به‌ويژه در راه شناسايي نسخه‌هاي
خطي عربي، کوشش فراوان کرد و در حقوق اسلامي و تاريخ به تحقيق و تأليف پرداخت. او
يکي از نويسندگان مجلّ? انجمن سلطنتي آسيايي بود (زرکلي، 8/99).
آثـار: کارهاي آمدرز را مي‌توان در سه مقول? تصحيحات، مقالات تاريخي و مقالات حقوقي
ـ فقهي دسته‌بندي کرد.
الف ـ تصحيحات: بيش‌تر پژوهشهاي آمدرز دربار? کتابهاي تاريخي عربي متعلق به سد?
4ق/10م است. او بخشهايي از کتابهاي تاريخي را تصحيح انتقادي کرد و در مجموعه‌اي با
عنوان «کتابهاي بازماند? تاريخي» منتشر ساخت. مهم‌ترين کارهاي او در اين زمينه به
شرح زير است:
1. تحفه الامراء في تاريخ الوزراء، از ابوالحسين هلال بن المُحَسِّن بن ابراهيم
الصّابي (359-447ق/970-1055م) به ضميم? جزء ششم از کتاب التاريخ همين مورخ همراه با
تعليقات و يادداشتهايي به انگليسي و فهرستهاي عربي ـ انگليسي، بيروت، 1904م. تحفه
الامراء که در تاريخهاي قديم از آن به نام کتاب الوزراء ياد شده (آمدرز، مقدمه،
پانويس 2)، کتابي است در تاريخ بلاد اسلامي و شرح حال وزيران برجست? آل بويه و
خلفاي عباسي در فاصل? اواخر سد? 3 و اوايل سد? 4ق/9 و 10م.
2. تاريخ ابن يَعْلي حمزه بن قَلانِسي معروف به ذيل دمشق، از حمزه بن اسدبن علي بن
محمد ابويعلي التّميمي الدّمشقي (464-555ق/1071-1160م)، اديب، کاتب و عميد دمشق،
همراه با منتخباتي از تواريخ ابن اَزْرَق فارِقي (د بعد از 577ق/1181م)، سبط ابن
جوزي (د 654ق/1256م) و حافظ ذَهَبي (د 748ق/1348م)، ليدن، بيروت، 1908 (عقيقي،
2/495). اين کتاب که بيش‌تر به تاريخ دمشق و سوريه و گه‌گاه به حوادث بغداد
مي‌پردازد، به گفت? ابن خلکان (د 681ق/1282م) دنبال? تاريخ هلال صابي است و حوادثِ
تقريباً دو قرن، از 448 تا 555ق/1056 تا 1160م، را در بر مي‌گيرد.
3. کتاب تجارب الامم، جزء پنجم و ششم، تأليف ابوعلي احمدبن محمد، معروف به
مِسْکَوَيْهْ (د 421ق/1030م)، همراه با ذيل تجارب الامم و بخش هشتم از تاريخ هلال
صابي، مصر 1914-1916م، ليدن، 1920-1921م (عقيقي، همانجا)، اين کار آمدرز عيناً در 3
مجلد (حاوي 4 جزء) در بغداد تجديد چاپ شده است. جزء اول و دوم شامل حوادث 75 سال
(295-369ق/907-980م) در زمان تني چند از خلفاي عبّاسي و اميران ديلمي است. جزء سوم
شامل ذيلي است که ابوشجاع محمدبن حسين، ملقّب به ظخيرالدّين رودراورّي (د
488ق/1095م) وزير المستظهر باللـه (د 487ق/1094م) بر تجارب الامم نوشته و در آن به
ذکر وقايع سالهاي 369 تا 389ق/980 تا 999م پرداخته است. جزء چهارم در بر گيرند? جزء
هشتم از تاريخ صابي، شامل رويدادهاي 5 سال (389-393ق/999-1003م) است که آمدرز آن را
به عنوان تکمل? ذيلِ رودراوري تصحيح کرد و کار نيمه تمام او را مارگليوث
(1850-1940م) به پايان برد.
ب ـ مقالات تاريخي: 1. «يادداشتهايي در ترجم? احوال چند صوفي» (JRAS، 1912م،
1087-1089 و 551-586)، 2. «تجارب الامم ابوعلي مسکويه» ايندکس (ايسلاميکوس، I/341)،
3. «دست نوشت? ناشناخته‌اي از ابن جوزي در کتابخان? موز? بريتانيا» (JRAS، 1906م،
851-880، 1907م، 19-39)، 4. «قصه‌هايي از زندگي موظف و اداري، برگرفته از تذکر? ابن
حمدون و غيره» (همان، 1908، 409-470) ابن حمدون، ابوالمعالي محمدبن حسن ملقب به
کافي الْکُفاه (495-562ق/1101-1166م)، از دانشمندان لغوي بزرگ روزگار عباسيان است،
5. «يادداشتهايي راجع به دو مقاله دربار? ميّافارقين» (شهري در ديار بکر، در عراق
امروزي) (همان، 1909م، 176 و 170)، 6. «ابوالفضل ابن العميدِ وزير در تجارب الامم
ابوعلي مسکويه» (ايندکس ايسلاميکوس، I/612). ابن عميد ابوالفضل محمدبن حسين (د
360ق/971م)، دبير و وزير کاردان رکن‌الدّول? ديلمي است، 7. «سفارت از بغداد به نزد
امپراتور بازيل دوم» (JRAS، 1914م، 942، 915). بازيل دوم (ح 346-415ق/957-1025م)
امپراتور مقتدر بيزانس و معروف به بلغارکش بود که دامن? قلمرو خود را تا قفقاز و
سوريه رساند.
ج ـ مقالاتي حقوقي: 1. «منصب قاضي در احکام السلطاني? ماوَردي» . (همان، 1910م،
761-796). ابوالحسن علي ماوردي، فقيه و قاضي بزرگ شافعي در نيم? قرن 5ق/11م بود، 2.
«مظالم، اجراي عدالت در احکام السلطاني? ماوردي» (همان، 1911م، 635-674)، 3.
«حِسْبَه در احکام السلطاني? ماوردي» (همان، 1916م، 287-314 و 77-101).
مآخذ: ابن قلانسي، ابويَعْلي حمزه، ذيل تاريخ دمشق، به کوشش هنري آمدرز، بغداد،
1908م، مقدم? انگليسي؛ ابن مسکويه، ابوعلي احمدبن محمد، تجارب الامم، به کوشش
آمدرز، مصر، 1914-1916؛ بدوي، عبدالرحمن، موسوعه المستشرقين، بيروت، 1984م، صص
35-36؛ زرکلي، خيرالدّين، الاعلام، بيروت، 1984م؛ صابي، هلال بن محسن، تحفه الامراء
في تاريخ الوزراء، به کوشش هنري آمدرز، بيروت، 1914م، مقدم? انگليسي؛ عقيقي،
المستشرقين، نيز:
Hall, G. K., Catalog of the Onental Institute Library, University of Chicago
1970, I/525; JRAS.
مجدالدّين کيواني