دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ابوالحسن شمسي هروي
جلد: 5
نويسنده: يدالله غلامي     
شماره مقاله:2092

اَبوالْحَسَنِ شَمسيِ هَرَوي،رياضي‌دان ايراني سدة 4ق/10م. از آنجا كه احمدبن عبدالجليل سجزي(ح330-415ق) رياضي‌دان و منجم معروف از وي نام مي‌برد، به نظر مي‌رسد كه او در همان زمان و شايد پيش‌تر از آن مي‌زيسته است. آنچه در بارة او مي‌دانيم، به ويژه به علت اختلاط و تشابه نام او با ديگران، بر پاية احتمالاتي است كه طبعاً آنها را بدون قراين كافي نمي‌توان اثبات كرد(نك‍: و پكه، I/190-194 ؛ قرباني، نسوي نامه، 24-25، 180؛ زوتر، I/235 ؛ ايرانيكا؛ I/426, ). سجزي در رساله‌اي با عنوان في قسمه‌الزاويه‌المستقيمه‌الخطين بثلثه اقسام متساويه از او روشي براي تثليث زاويه نقل كرده و وپكه مطالب آن را در ملحقات رسالة جبر خيام آورده است(نك‍: 199-I/189). بيروني نيز روش ابوالحسن هروي را در قانون مسعودي ذكر كرده است، اما شايد به سبب رعايت اختصار از مبدع آن نام نبرده است(1/295؛ قرباني، همان، 24)، اما چنانكه اشاره شد، سجزي به صراحت نام او را نوشته است.
روش ابوالحسن هروي در تثليث زاويه چنين است:
زاوية مفروض است. پس از پديد آوردن مثلث متساوي‌الساقين ABC، عمود AZ بر پاية آن رسم مي‌شود. با توجه به اينكه BZ=ZC و با استفاده از روشي كه قدما آن را «هندسة متحرك» مي‌ناميدند(وپكه، I/192)، خط‌كش را حول نقطة C حركت مي‌دهيم و از اين نقطه خط مورب CED را چنان رسم مي‌كنيم كه: ED=DBدر نتيجه خواهد بود، يعني مثلث DBE متساوي‌الساقين است. با توجه به اينكه زاوية خارجي مثلث متساوي‌الساقين EBC است:
زده شده

البته به سبب استفاده از روش هندسه متحرك ، اين راه حل به پاسخ تقريبي مي رسد : EB ?DB (همو ، I /190-194 ؛ قرباني ، همان ، 25،26،بيروني نامه ، 348، 349) .
مأخذ: بيروني ، ابوريحان ، القانون السعودي ن حيدر آباد دكن ، 1373 ق : قرباني ، ابوالقاسم ، بيروني نامه ، تهران ، 1353 ش ، همو ، نسوي نامه ، تهران ، 1351 ش ؛ نيز :
; Iranica ;Suter , Heinrich , Beitrage zur Geschichte der Mathematik und Astronomie im Islam , Frankfurt , 1986; Woepcke , Franz , Etudes sur les mathematigus arabo – islamigues,Frankfurt , 1986.
يدالله غلامي