بابا نصيب
جلد: 11
نويسنده:
شماره مقاله:4262
بابا نَصيب، بابا نصيب‌الدين غازي كشميري (977- 13 محرم 1047ق/1569- 28 مة
1637م)، فرزند شيخ ميرحسين رازي (رامى)، از عارفان سهرورديه در كشمير. پدرش
از راجه‌هاي راولپندي بود و به خدمت شيخ مخدوم حمزه (د 984ق/1576م) در
كشمير رسيد و به طريقة او پيوست. مادرش جميله بى‌بى نيز از صوفية همان ديار
بوده است (مسكين، 165-166). نام او را نصيرالدين نيز گفته‌اند (همو، 187؛
راشدي، 2/966) و از او با القاب نصيب مسكين (احمد، 2/453)، بابا نصيب‌الدين
غازي (مسكين، احمد، همانجاها)، و ابوالفقرا (همانجاها؛ ديده‌مري، 295؛ استوري،
ياد شده است.
بابا نصيب ظاهراً در كشميرزاده شد و بيشتر عمر خود را در همانجا گذرانيد. وي
دانشهاي مقدماتى را از ملايوسف اعمى فراگرفت (مسكين، همانجا) و از محضر
استادانى چون ملاجمال‌الدين و برادرش ملاكمال‌الدين نيز بهره برد (ديده‌مري،
246؛ آفاقى، 77). او در جوانى در زمرة مريدان بابا داوود خاكى (د 994ق/1586م)
درآمد و خليفة وي شد (ديده‌مري، 295؛ مسكين، همانجا). برخى او را از مريدان
شيخ مخدوم حمزه نيز دانسته‌اند (ايوانف، 109 ؛ آفاقى، همانجا). وي با صوفيان
معروف زمان خود چون خواجه خاوند محمود نقشبندي، ملاشاه قادري (د
1070ق/1660م) و آخوند حسين خباز (د
1052ق/1642م)مصاحبت‌داشته‌است(مسكين،189،193؛ ديده‌مري، 275، 343). خليفه و
معروف‌ترين شاگرد او باباداوود مشكاتى است كه همواره در سفر و حضر همراه او
بوده است (همو، 375؛ مسكين، 217). بابا نصيب در كشمير و ملتان مريدان بسيار
داشت و اغلب براي ديدار آنان به ملتان سفر مى‌كرده (آفاقى، 78)، و به
لداخ و تبت نيز رفته است (مسكين، 188؛ ديده‌مري، 295-296). وي در قصبة
بيجبيهاره1 درگذشت و مرقدش اكنون زيارتگاه است (راشدي، 2/965-966).
بابا نصيب به تجرد زندگى مى‌كرد. او دو برادر داشت كه هر دو به شمس‌الدين
معروف بودند و از صوفية كشمير به‌شمار رفته‌اند (ديده‌مري، 296، 302؛ مسكين،
199، 202). وي در ترويج احكام شريعت كوشش داشت و بناي چند مسجد و حمام در
نواحى مختلف كشمير نتيجة مساعى او بوده است. كراماتى نيز بدو نسبت داده‌اند
(همو، 187- 188؛ ديده‌مري، 295-296).
كتاب نورنامه، يا ريشى ( رشى ) نامه كه در شرح احوال نورالدين ولى رِشى
(د 842ق/1438م) و گروهى از صوفية كشمير است، تأليف اوست. نورنامه داراي دو
قسمت است: يكى كليات صوفيانه و ديگري تذكرة احوال. قسمت اول آن را درويش
نامه يا ريشى نامه، و قسمت دوم را تذكرة مشايخ كشمير و برخى نيز نورنامه
خوانده‌اند (منزوي، خطى مشترك، 11/896 -897؛ ايوانف، 109 -108 ؛ آقابزرگ،
24/377- 378). نسخه‌اي از اين كتاب كه داراي هر دو قسمت است، در كتابخانة
گنج‌بخش اسلام‌آباد نگهداري مى‌شود (منزوي، فهرست...، 4/2154- 2156). از
نورنامه نسخه‌هاي ديگري نيز در دست است كه برخى از آنها قسمت اول را در
بردارد و برخى قسمت دوم را (نك: همو، خطى مشترك، 11/895 - 898).
هاشمى (1/67 -69) و منزوي (همان، 3/1873) اين كتاب را صريحاً به بابا داوود
خاكى نسبت داده‌اند، اما منزوي بعدها خود اين اشتباه را تصحيح كرده است
(همان، 11/895). بابا نصيب در اين تأليف از منابعى چون تاريخ رشيدي، نگارش
ميرزا حيدر دوغلات، بهره گرفته، و در موارد گوناگون به آياتى از قرآن كريم
و احاديث نبوي و اشعار كشميري استشهاد كرده است. واژه‌هاي فراوان از زبان
تركى و كشميري نيز در اين كتاب راه يافته است (ايوانف، آفاقى، همانجاها)؛
برخى برآنند كه نگارنده اين اثر را از سنسكريت به فارسى درآورده است
(راشدي، 2/966).
مآخذ: آفاقى، صابر، «صوفيان كشمير و نقش آنان در نشر فرهنگ و ادب فارسى»،
هنر و مردم، تهران، 1350ش، شم 112-113؛ آقابزرگ، الذريعة؛ احمد، ظهورالدين،
پاكستان مين فارسى ادب، لاهور، 1974م؛ ديده مري، محمداعظم، واقعات كشمير،
ترجمة حميد يزدانى، لاهور، 1995م؛ راشدي، حسام‌الدين، تذكرة شعراي كشمير،
لاهور، 1366ش؛ مسكين، محيى‌الدين، تحائف الابرار فى ذكر الاولياء الاخيار،
امريتسار، 1322ق؛ منزوي، خطى مشترك؛ همو، فهرست نسخه‌هاي خطى كتابخانة
گنج‌بخش، اسلام‌آباد، 1361ش؛ هاشمى، محمدمتين و ساجد الرحمان صديقى، فهرست
مخطوطات، لاهور، مركز تحقيق ديال سنگه ترست لائبريري؛ نيز:
Ivanov, V., Concise Descriptive Catalogue of the Persian Manuscripts in the
Collection of the Asiatic Society of Bengal, Calcutta, 1985; Storey, C.A.,
Persian Literature, London, 1972.
نجم‌الرشيد