باب‌سرعسكري
جلد: 11
نويسنده:
شماره مقاله:4272
باب‌ِ سَرْعَسْكَري، عنوان سازمان نظامى امپراتوري عثمانى، قبل از تأسيس
رسمى «نظارت حربيه» (حربيه نظارتى = وزارت جنگ). اين اداره كه
«سرعسكرقاپى‌سى» نيز ناميده‌مى‌شد (پاكالين، )، I/146,III/177 محل‌استقرار و كار
«سرعسكر»، يعنى فرمانده كل ارتش عثمانى بود كه بعد از الغاي سپاه ينى‌چري
در 1241ق/1826م تشكيل گرديد (نك: ه د، اصلاح طلبى در قلمرو عثمانى؛ نيز«دائرة
المعارف ...1» .(IV/364 با الغاي سازمان ينى‌چري، «اجاق و آقاليق» كه محل
فرماندهى «ينى‌چري آغاسى» بود، برچيده شد و به جاي‌آن «بريةعسكريه‌نظارتى»
تأسيس شد (پاكالين، .(III/176-177 باب سرعسكري شامل واحدهاي تابعة متعددي
مانند اركان حرب (ستاد)،ترابري،مهندسى،ارتباطات(شاو،2/140؛ «دائرةالمعارف»،
همانجا) و مكتوبى (دبيرخانه) بود (لطفى، .(IX/78
باب سرعسكري علاوه بر ادارة امور نظامى، امور انتظامى و امنيت شهرها وبرخى
خدمات اجتماعى مانند آتش‌نشانى را نيز برعهده داشت (شاو، نيز «دائرةالمعارف»،
همانجاها). وظيفة تأمين امنيت شهرها در 1262ق/1845م از دايرة سرعسكري جدا شد و
به ادارة ديگري كه «ضَبْطيه» ناميده‌مى‌شد، واگذارگرديد I/838) , 2 EI؛
پاكالين، همانجا). قبل از صدور فرمان تنظيمات خيريه در 1255ق/1839م،
سرشماري و ضبط آمار اتباع غيرمسلمان نيز برعهدة ادارة سرعسكري بود
(«دائرةالمعارف»، همانجا). در زمان سلطان محمود دوم و به فرمان او در
1252ق/1836م، محل ادارة سرعسكري به كاخ قديم (اسكى سراي) منتقل شد كه
امروزه ساختمان مركزي دانشگاه استانبول است (پاكالين، همانجا). عنوان باب
سرعسكري با اعلان مشروطيت دوم در 1908م به وزارت حربيه، يا حربيه نظارتى
تبديل شد و پس از اعلان جمهوريت در 1923م/1302ش و تشكيل وزارتخانه‌هاي جديد
به وزارت دفاع (مدافعيةملى) تغيير نام داد («دائرةالمعارف جديد...1»،
.(IX/3513
مآخذ: شاو، ا. ج. و ا.ك. شاو، تاريخ امپراتوري عثمانى و تركية جديد، ترجمة
محمود رمضان‌زاده، مشهد، 1370ش؛ نيز:
2 ; L O tf Q , A., Tarih, Istanbul, 1984; Pakal o n, M.Z., Osmanl o tarih
deyimleri ve terimleri s N zl O g O , Istanbul, 1983; T O rkiye diyanet vakf o
Isl @ m ansiklopedisi, Istanbul, 1991; Yeni T O rk ansiklopedisi, Istanbul,
1985.
على اكبر ديانت