و انكم لتمرون عليهم مصبحين و باليل افلا تعقلون145
ترجمه و شما پيوسته صبحگاهان از كنار ويرانههاى شهرهاى آنها مىگذريد و همچنين شبانگاه آيا نمىانديشيد؟
آيه شريفه خطاب بهقريش است كه مىفرمايد شما اى گروه قريش مىگذريد بر منازل ايشان وقتى كه بهتجارت شام مىرويد صبحگاهان و نيز شامگاه بر منازل ايشان گذرداريد روز و شب بر آنها گذر داريد آيا تعقل و انديشه نمىكنيد كه عاقبت تكذيبكنندهگان جز بههلاكت ختم نمىشود146
ان فى ذلك لَأيات للمتوسمين و انها لبسبيل مقيم ان فى ذلك لأيةً للمومنين147
ترجمه در اين سرگذشت عبرتانگيز قوم لوط نشانههايى است براى هوشياران و ويرانههاى سرزمين آنها بر سر راه هميشگى كاروانها است در اين نشانهاى است براى مؤمنان
گفتهاند، يعنى آنچه درباره هلاكت قوم لوط گفته شد براى اهل تفكر و عبرت، دلائل و راهنمايى است، و نيز گفتهاند براى اهل فراست دلائل و راهنمايى است از پيامبر اسلامص نقل شده است كه از فراست مؤمن بپرهيزيد كه او بهنور خداوند مىنگرد148 و نيز فرموده خداوند را بندگانى است كه مردم را بهنشانه مىشناسند149 آنگاه همين آيه را قرائت كرد و امام صادقع فرمودند مائيم كسانى كه مىانديشيم و عبرت مىگيريم راه سعادت در ما اقامه شده و اين راه بهسوى بهشت است150
و نيز گفته در حقيقت در اين نزول عذاب قوم لوط از براى هشياران بيداردل دليل و برهان است، يعنى از تنبيه عاصيان و سركشان پيشين بايد عبرت گرفت و مرتكب قبايح نگرديد151
رهجو معنا و مفهوم «متوسمين» چيست؟
رهنما گفتهاند «متوسم» از وسم» بهمعناى «نشان» است152 و نيز گفتهاند متوسمين، بهمعناى متفكرين، متفرسين تيزهوشان كه حقيقت هرچيز را بهسمت و علامت آن مىشناسند از حضرت امام صادقع مروى است كه فرمود «نحن المتوسمون و السبيل فينا مقيم والسبيل طريق الجنة» يعنى متوسمين ما هستيم و راه در نزد ما برپا و ثابت است و سبيل راه بهشت است»153
رهجو از آنچه گفته شد بهدست مىآيد كه «متوسمين» تنها ائمه اطهارعاند؟
رهنما روايات در اين مطلب زياد آمده اما معنايش اين نيست كه آيه در حق امامان اهل بيت نازل شده است154
بنابراين آيه اول مىفرمايد نابود شدن قوم لوط و بهدرك اسفل رفتن آنان بهترين وسيله است براى افرادى كه لايقعبرت گرفتن باشند
و شهر لوط در رهگذر مردم قرار دارد آنها براى انجام حوائج زندگى از آنجا مىگذرند و بهآن عبرت مىگيرند، زيرا آثارى كه مورد توجه قرار مىگيرد در آنجا برقرار و ثابت و پايدار است اين شهر «سدوم» است قتاده گويد قريههاى قوم لوط ميان راه مدينه و شام است155
بنابراين معناى آيه دوم اين مىشود كه وانها يعنى، و بهدرستى كه شهرهاى مؤتفكه لبسيل مقيم بر راه دايم السلوك است يعنى راهى كه قافلهها هميشه از آن مىروند و آثار آن را مىبينند156
باز هم بهعنوان تأكيد بيشتر و دعوت افراد با ايمان بهتفكر و انديشه در اين داستان عبرتانگيز اضافه مىكند كه در اين داستان نشانهاى است براى افراد با ايمان «ان فى ذلك لآية للمومنين» چگونه ممكن است انسان ايمان داشته باشد و اين سرگذشت تكاندهنده را بخواند و عبرتها نگيرد؟157
رهجو چرا آيه شريفه مىفرمايد «در اين داستان براى مؤمنين آيت است؟ و ديگران را ذكر نمىكند؟
رهنما اختصاص دادن آيت بهمؤمنين براى اين است كه اهل ايمان مىفهمند و عبرت مىگيرند و درك مىكنند و متنبه مىشوند كه اين نوع بلاها از جانب خداوند است كه در اثر كفر و شرك و معاصى و مخالفت با انبيا و تكذيب رسل و ارتكاب قبايح بوجود آمده، و اما غيرمؤمنين چنين نيستند158
و لقد اتوا على القرية التى امطرت مطر السوء افلم يكونوا يرونها بل كانوا لا يرجون نشوراً159
ترجمه آنها [= مشركان مكه] از كنار شهرى كه باران شرّ [= بارانى از سنگهاى آسمانى] بر آن باريده بود [= ديار قوم لوط] گذشتند؛ آيا آن را نمىديدند؟ آرى، مىديدند ولى بهرستاخيز ايمان نداشتند
كفار مكه از قريه قوم لوط كه سنگباران شد عبور كردهاند، آيا اين قريه را در مسافرتها نديدهاند كه بترسند و عبرت بگيرند؟ بلكه قريه را ديدهاند و عبرت نگرفتهاند زيرا از قيامت نمىترسند و اميد پاداش ندارند و بهنشأة بعد از دنيا مؤمن نيستند تا از ارتكاب گناه خوددارى كنند160