کتاب ماه دين - شماره 4و 3 ، دي و بهمن 1380
بخش پاياني
نگارش ابوالفضل حافظيان بابلي
الدراية في علم الرواية
محمد باقر زاهد مهاجراني همداني (معاصر)
رساله مختصري است در علم درايه و اصول حديث.
چاپ: قم، مکتبه بصيرتي، 111 ص.
دراية في علم الحديث
سيد حسين بن ابي‌القاسم حسيني سلمي يزدي (بعد از 1358 ق)
رساله‌اي است در علم درايه، که مؤلف ضمن شرح حال خود از آن ياد کرده است: از جمله تأليفات وي است: الرسالة العلاجية في علم الحديث.
نک : المسلسلات في الاجازات 02/380
الدراية لمعرفة الراوي و الرواية،
فخرالدين طريحي
=جامع المقال
دررالمقال في علمي الدراية و الرجال
محمد ابراهيم بن علي کلباسي (قرن 14)
مطالبي است در درايه و رجال، برگرفته از دروس سيد ابوتراب خوانساري (1346 ق) مصفي المقال 10؛ الذريعه 8/135
دروس في علم الدراية
شيخ اکرم برکات عاملي (معاصر)
چاپ: قم، منشورات سعيد‌بن حبيبي، 1418 ق، 200 صفحه
الدرة العزيزة في شرح الوجيزة
سيد علي‌بن محمدحسين بن محمدعلي حسيني شهرستاني (1344 ق)
شرح مختصري است بر «الوجيزة» شيخ بهايي.
چاپ: تهران، 1320 ق، ضمن رسائل شهرستاني، 159 ص قطع جيبي. الذريعه 8/101؛ فهرست آستان قدس رضوي 6/654 مصفي المقال 325؛ معجم المطبوعات العربيه في ايران 294؛ مشار عربي 359.
الدرة الفاخرة (=منظومة في الدراية = منية الاصول في الدراية)
ملا حبيب الله بن علي مدد شريف کاشاني ( 1340 ق)
منظومه اي عربي است در علم درايه شامل 241 که اصطلاحات مهم علم درايه را به شعر عربي تعريف نموده و بدين وسيله آموختن اصطلاحات درايه و حفظ آنرا بر طالبان اين علم آسان نموده است. چاپ شده در سال 1326 ق و نيز در مجله « علوم الحديث» عربي شماره 1 ص 335 الي 359 با تصحيح سيد محمد تقي حسيني که از نسخه چاپي و نسخه خطي محفوظ در نزد فرزندان مؤلف بهره برده شده است.
الذخر الرائع في شرح مفاتيح الشرايع
از: سيد عبدالله بن سيد نورالدين موسوي جزايري (1173 ق)
در مقدمه اين کتاب که شرح بر مفاتيح فيض است، مطالب مربوط به علم درايه و علم اصول آورده است و نسخه‌اي از اين کتاب بخط شارح در کتابخانه آية الله مرعشي به شماره 3550 موجود است.
الذريعه 10/98 رقم 47 و 4/75؛ التراث العربي 3/59؛ فهرست‌هاي خود نوشت فيض کاشاني 260؛ فهرست مرعشي 9/342.
رجال الخاقاني
از: علي بن حسين خاقاني (1334 ق)
شرح مهمي است بر «الفوائد الرجالية» وحيد بهبهاني که در مقدمه تعليقاتش بر منهج المقال آورده است. اين شرح با تحقيق سيد محمد صادق بحر العلوم و مقدمة شيخ حسين خاقاني به چاپ رسيده است. و در پايان آن متن «الفوائد الرجالية» وحيد بهبهاني درج شده است. مصفي المقال 27؛ الذريعه 13/ 387
رسالة في اقسام الحديث
رساله مختصري است در بيان اقسام حديث از مولفي ناشناس که نسخه خطي آن به شماره 292 در کتابخانه ملي فارس موجود است.
فهرست کتابخانه ملي فارس 1/272
رسالة في الدراية شيخ علي مشغري عاملي = دراية الحديث
رسالة في الدراية
رساله‌اي است در درايه که نام رساله و مؤلف بدست نيامد. نسخه خطي آن به شماره 323 در کتابخانه مدرسه حجازيهاي قم بوده است. نسخه‌هاي خطي آن مدرسه به کتابخانه آيةالله گلپايگاني منتقل شده است.
مجله نور علم شماره 52 صفحه 279
رسالة في الدراية
رساله‌اي است در درايه، که نام کتاب و مؤلف آن بدست نيامد، نسخه خطي آن در کتابخانه مدرسه حجازيها به شماره 259 بوده است.
مجله نور علم شماره 52 ص 276.
رساله در کيفيت عمل به اخبار
رساله‌اي فارسي است که مؤلف آن مشخص نشده است، نسخه خطي آن در کتابخانه دانشگاه تهران به شماره 7176 موجود است.
فهرست دانشگاه تهران 16/474
الرسالة العلاجية في علم الحديث
سيد حسين بن ابي القاسم حسيني سلمي يزدي (بعد از 1358 ق)
رساله‌اي است در علم حديث که يزدي ضمن شرح حالش از آن ياد مي‌کند.
نک: المسلسلات في الاجازات 2/ 380
رسالة في احوال الاخبار
از: قطب الدين سعيد بن هبة الله راوندي (573 ق)
تلخيص اين رساله موجود است که با عنوان «مختصري رسالة في احوال الاخبار» معرفي مي‌شود. رياض العلماء 2/423 ؛ تراثنا 38 و 39 ص 273
رسالة في علم الدراية
از: شيخ عبدالحسين بن احمد اميني 1390 ق)
نسخه‌اي از اين رساله در مکتبه امير‌المومنين (ع) نجف بوده است. يادنامه علامه اميني 24
رسالة في الدراية و ما يتعلق بالرجال و احوالهم
از: سيد مهدي بن اسماعيل موسوي هروي (1270 ق)
علامه تهراني مي‌گويدک آثار مؤلف از جمله رساله مذکور در نزد نوه‌اش در همدان موجود بوده است. مؤلف در بقعه شيخ بهايي در مشهد مدفون است.
مصفي المقال 476؛ الذريعه 8/56
رسالة في دراية الحديث و قواعد علم الرجال
محمد‌تقي بن محمد باقر اصفهاني مشهور به آقانجفي (1332 ق)
مؤلف در پايان کتاب مطبوعش «جامع الانوار في مختصر سابع البحار» از اين رساله نام مي‌برد
مصفي المقال 95؛ الذريعه 8/55
رسالة في الدراية و الرجال
از: سيد علي بن محمد رضوي تبريزي نجفي (1336 ق)
نسخه‌اي از اين رساله در نزد فرزندش (سيد مرتضي) موجود بوده است. مؤلف شاگرد و داماد شيخ محمد حسن مامقاني بوده. لذا به علي‌آقا داماد مشهور گشته است.
مصفي المقال 304.
رساله في الدرايه و الرجال
محمد بن احمدبن زين‌الدين احسايي
نسخه اصل آن در اصفهان به نزد شيخ احمد بيان الواعظين بوده است.
مصفي المقال 428؛ خلد برين 1/48
رسالة في الدراية و الرجال
محمد ابراهيم لنکراني حايري نجفي (1314 ق)
مصفي المقال 10
رسالة في الدراية، ابن ابي جمهور احسايي
=تحفة القاصدين
رسالة في الدراية و الرجال
از: محمود بن علي اصغر شيخ الاسلام طباطبايي تبريزي (1310 ق)
رساله‌اي است در علم درايه و رجال، به ضميمه بحثي درباره کتاب «فقه الرضا» و «تفسير امام حسن عسکري (ع)» نسخه خط مؤلف را شهيد سيد محمد علي بن محمد باقر قاضي طباطبايي در تبريز ديده است.
مصفي المقال 452؛ الذريعه 8/56
رسالة في الدراية
از: نعمت بن علاء الدين طريحي
احسن الوديعه 2/62
رسالة في الدراية
از: مولي صفر علي لاهيجي (قبل از 1264 ق)
تنکابني در قصص العلماء (ص 93)، ضمن بيان شرح حال لاهيجي ، رسالة في الدراية و بعض مباحث الرجال را از تأليفات وي ذکر نموده است و شيخ آقا بزرگ تهراني در الذريعة، «درايه الحديث» را از تاليفات لاهيجي معرفي کرده است.
نسخه خطي شماره 2521 کتابخانه مرکزي دانشگاه تهران، مجموعه‌اي است شامل سه رساله:
1-سوال و جواب از ملا صفر لاهيجي در فقه و رجال (ص 1-70)
2-مقدمات الرجال از همو (ص 72- 161) در ده مقام، که ناتمام است.
3-الرعاية في دراية الحديث از شهيد ثاني (ص 164- 226).
نسخه مذکور به خط نستعليق است کتابت آن در قرن 13 انجام گرفته و داراي حواشي مي‌باشد.
با تفحص در فهارس نسخه ديگري از رساله درايه لاهيجي يافت نشد و اطلاعات ما درباره رساله مذکور به قدري است که ذکر شد.
الذريعه 8/55 رقم160مصفي المقال 204، فهرست نسخه‌هاي خطي کتابخانه مرکزي دانشگاه تهران ج9 ص 1317- 1318 ؛ الکرام البررة 2/672؛ مستدرک اعيان الشيعة 3/105- 106 که سال وفات وي را حدود 1289 ق دانسته است.
رسالة في الدراية
از: شيخ حسن ميرزا بن شيخ عزالدين ابوطالب شيخ حسن نجفي، رساله‌اي در درايه را از تاليفات او ذکر مي‌کند و مي‌افزايد: «به نام کامل کتاب آگاهي نيافتم».
معارف الرجال 1/ 229.
رسالة في الدراية و الرجال
از: سيد محمد علي بن صادق مدرس رضوي (1311 ق)
علامه تهراني درباره اين رساله مي‌نويسد: رأيت له رسالة مختصرة في الدراية و الرجال، ناقصة خرج منه مقدار ثمان و ثلاثين صفحة، في وجه الحاجة الي الرجال في المکتبة الرضوية. نسخه مذکور به شماره 6590 در کتابخانه آستان قدس موجود است.
فهرست الفبايي آستان قدس رضوي ص 277؛ مصفي المقال 335.
رسالة در علم درايه
از: ميرزا ابوالحسن شعراني (1293 ق)
رساله کوتاهي است به زبان فارسي، شامل تعريف بعضي از اصطلاحات علم درايه همچون: اثر، سنت و علت وجود اخبار کاذبه و سبب جعل احاديث و اقسام خبر و تواتر و علائم کذب در اخبار و اقسام حديث و حديث ضعيف و برخي از الفاظ مدح و ذم و بحثي درباره عبارت اجمعت العصابة علي تصحيح ما يصح عنه شماره 50 و 51 صفحه 150 تا 175 از روي نسخه‌اي که به خط آيةالله حسن‌زاده است و پيش از اين، مختصري از رساله در مقدمه منتخب التواريخ بچاپ رسيده بود.
در کتابخانه شخصي آيةالله حسن زاده آملي در قم دو نسخه از اين رساله موجود است، يکي نسخه اصل بخط مؤلف و ديگري نسخه‌اي که آقاي حسن‌زاده از روي نسخه اصل استنساخ نموده‌اند.
رسالة في علم الدراية
از: رفيع بن علي شريعتمداري رشتي (1292 ق)
رساله‌اي است در علم درايه، شامل مقدمه و هشت باب و خاتمه، نسخه‌اي از آن به شماره 11550 در کتابخانه آيةالله مرعشي قم موجود است.
فهرست کتابخانه مرعشي 29/226
رسالة في علم الدراية
از: سيد محسن بن سيد مهدي طباطبايي حکيم (1390 ق)
رساله‌اي در علم درايه جزو تأليفات مرجع عاليقدر مرحوم آيةالله سيد محسن حکيم در «ترجمة الامام الحکيم» معرفي شده است.
ترجمة الامام الحکيم از سيد احمد حسيني، سيماي فرزانگام جعفر سيحاني ص 517
رساله الدراية و الرجال
محمد حسين بن علي حسيني مرعشي شهرستاني (1315 ق)
علامه تهراني نسخه‌اي از اين رساله را در کربلا رويت نموده است، از ديگر تأليفات شهرستاني کتاب «انيس الاخيار في شرح مشکلات الاخبار» را مي‌توان نام بردو
مصفي المقال : 156 : الذريعه 8/55
رسالة في تصحيح الغير للرواية
از: ميرزا ابوالمعالي بن محمد ابراهيم کلباسي (1315 ق)
در اين مسأله که از مسائل مهم علم درايه بشمار مي‌رود، کلباسي عدم جواز اکتفاء به تصحيح غير را در عمل به حديث اختيار نموده است و اين رساله با عنوان «رسالة في جواز الاکتفاء في تصحيح الحديث بتصحيح الغير و عدمه» در ضمن مجموعه رسائل کلباسي به سال 1317 هجري در تهران به چاپ رسيده است.
الذريعه 4/195 رقم 968، فهرست کتابهاي چاپي عربي، مشار 413.
رسالة في تشريح الثقة في الرجال
از: ميرزا ابوالمعالي بن محمد ابراهيم کلباسي (1315 ق)
از جمله رساله‌هاي کلباسي است که ضمن رسائل رجالي وي به چاپ رسيده است.
فهرست کتابهاي چاپي عربي مشار 413؛ فهرست کتابخانه ملک 6/470
رساله في تزکية الرواة من اهل الرجال
از: ابوالمعالي بن محمد ابراهيم کلباسي (1315 ق)
ضمن رسائل کلباسي به چاپ رسيده است.
فهرست کتابهاي چاپي عربي، مشار 413؛ فهرست کتابخانه ملک 6/468.
الرسالة العزيزة في شرح الوجيزة البهائية
از: شيخ عباس بن محمدرضا قمي (1359 ق)
شرحي است بر «الوجيزة» شيخ بهايي که نسخه‌اي از آن در بين خانواده مرحوم محدث قمي بوده و بر حسب اطلاع، جناب آقاي استادي آنرا آماده چاپ نموده و به انتشارات سپرده و آقاي دواني در مفاخر اسلام خبر از چاپ آن در سال 1375 ش در مشهد داده‌اند، ولي ظاهراً تابحال چاپ نشده است. محدث قمي اين رساله را در روز عيد غدير 1323 در کربلا به پايان رسانده است.
نقباء‌البشر 3/1001؛ مصفي المقال 215؛ مفاخر اسلام 11/475 و 485 و 488
رسالة في لزوم نقد مشيخة الصدوق
از: ابوالمعالي بن محمد ابراهيم کلباسي (1315 ق)
اين رساله ضمن رسائل رجالي کلباسي به سال 1317 در تهران به چاپ رسيده است. «الرسائل الرجالية» کلباسي بار ديگر با تصحيح و تحقيق آقاي حسين درايتي توسط مرکز تحقيقات دارالحديث در سال 1380 ش به چاپ رسيده است.
فهرست کتابهاي چاپي عربي، مشار 413 فهرست کتابخانه ملک 6/470.
رسالة في علم اصول الحديث
مهذب‌الدين احمدبن عبدالرضا بصري خراساني (قرن 12)
مؤلف از شاگردان شيخ حرعاملي بوده و تأليفات بسياري از خود بجاي گذاشته، از جمله «فائق المقال» در علم درايه، و رجال و «المقنعه الانيسة» در درايه، استاد فقيد مرحوم محقق طباطبايي فرموده‌اند: نسخه‌اي از «رسالة في علم اصول الحديث» در کتابخانه سالار جنگ هند موجود است. معجم اعلام الشيعة، سيد عبدالعزيز طباطبايي 45.
الرعاية في شرح بداية الدراية
زين‌الدين بن علي عاملي، شهيد ثاني (965 ق)
کتاب مشهور و مهمي است در علم درايه که شرحي مزجي است بر «بداية الدراية» خود مؤلف، درباره نام اين شرح نظرات مختلفي بيان شده است. در برخي از نسخه‌ها پايان تأليف کتاب شب سه‌شنبه 5 ذي‌حجه 959 ذکر شده است.
نُسخ خطي اين کتاب فراوان است به حدي که 92 نسخه از آن در کتابخانه‌هاي ايران شناسايي شده و از جمله قديمي‌ترين نسخ آن نسخه‌ي شماره 3633 و 2634 کتابخانه آستان قدس رضوي را با تاريخ کتابت 961 و 973 ق مي‌توان نام برد.
اين کتاب يک بار در نجف و دوبار در قم به چاپ رسيده است.
الذريعه 13/124؛ التراث العربي 3/126؛ مشار عربي؛ فهرست آستان قدس رضوي 6/ 612، فهرست ملک 6/458؛ فهرست مجلس 26/112.
الرواشح السماوية في شرح الاحاديث الامامية
ميرداماد محمدباقر بن محمدحسين حسيني استرآبادي (1040 ق)
ميرداماد تصميم داشته شرحي بر کتاب «الکافي» کليني بنويسد، ابتدا مقدمه‌اي در مسايل علم و حديث و درايه در 39 راشحه نگاشت که مورد توجه محققين و مطالعه‌کنندگان در علم حديث واقع شد و نسخ خطي بسياري از ان در دست است، 37 نسخه خطي در کتابخانه‌هاي ايران شناسايي شده که کهن‌ترين آنها در مکتبه شخصي شيخ علي حيدر با تاريخ کتابت 995 ق و کتابخانه آستان قدس رضوي با حواشي (منه دام ظله) موجود است. اين کتاب در بمبئي و تهران و قم به صورت چاپ سنگي و افست از آن چاپ شده است.
الذريعه 6/90 و 11/257 و 14/27؛ التراث العربي 3/132؛ مشار عربي 494 فهرست آستان قدس رضوي 14/265؛ مجله علوم و حديث فارسي شماره 10 ص 189 الي 200 مقاله در معرفي کتاب؛ فهرست مکتبه مؤيد 1/283؛ فهرست دانشکده حقوق تهران 358؛ يادداشتهاي قزويني 5/31؛
روايت و درايت
سيد محمد امين (معاصر)
کتابي است در علم حديث و درايه و رجال شامل 17 فصل
چاپ: قم 1372 ش، 194 ص.
سبب اختلاف اخبار
ابوالحسن بن حسين گيلاني (قرن 14)
رساله‌اي است فارسي در دو فصل که فصل اول آن در بيان سبب اختلاف اخبار است و نسخه‌اي از آن در کتابخانه آيةالله مرعشي قم موجود است که به خط مؤلف در 1271 ق نوشته شده است.
فهرست مرعشي 10/ 222.
سبل الهداية في علم الدراية (= الفوائد الرجالية)
علي بن خليل رازي تهراني (1296 ق)
رساله مفصلي است در علم درايه و فوائد رجاليه، شامل يک مقدمه و سه باب و خاتمه عنوان بابها:
1-تقسيم الحديث 2O فيمن يقبل حديثه 3O تحمل الحديث و خاتمه شامل فوائد مختلف در رجال و درايه
نسخه‌اي از اين رساله در کتابخانه کاشف الغطاء نجف موجود بوده و به رؤيت علامه تهراني رسيده است، تصوير اين نسخه در برنامه کامپيوتري «الذخائر» درج شده و نسخه عکسي از برنامه مذکور تهيه شده و جناب آقاي سيد محمدرضا حسيني جلالي اين رساله را در دست تصحيح دارند.
الذريعه 12/135 و 16/338؛ مصفي المقال 319؛ مجله معهداالمخطوطات العربية، المجد الرابع، الجزء الثاني ، شوال 1377 مقاله مخطوطات العربية في العراق از حسين علي محفوظ ص 208
سلسله الذهب في شرح الوجيزة
علي محمدبن محمد دلدار علي نقوي لکنهويي نصيرآبادي (1312 ق)
مؤلف سه رساله در شرح «الوجيزة» شيخ بهايي نگاشت که مفصلترين آنها موسوم به «سلسلة الذهب» است.
الذريعه 12/216 و 5/293؛ مصفي المقال 342
سنخ الهداية في علم الدراية
محمدبن علي تبنيني عاملي (قرن 11)
مسايل علم درايه را در يک مقدمه و چند فصل و يک خاتمه آورده است. شرحي بر اين رساله نگاشته شده موسوم به: «ملخص اسرار اليقين»
از شيخ محمد تبنيني رساله «جامع الاقوال في علم الرجال» موجود است.
الذريعه 12/239 مصفي المقال 416؛ فهرست عکسي مرعشي 1/395 و 2/447 و 5/42 و 22/203؛ طبقات اعلام شيعة، قرن 11، ص 503؛ فهرست دانشکده ادبيات دانشگاه تهران 1/143
سير حديث در اسلام
سيد احمد ميرخاني (معاصر)
کتابي است که در آن پيرامون حديث و سير آن در اسلام بحث مي‌شود، اين کتاب با مقدمه و پاورقي آقاي علي دواني، توسط انتشارات گنجينه در تهران، در 390 صفحه به چاپ رسيده است.
سير حديث و ادواران
کاظم مدير شانه‌چي (معاصر)
مقاله‌ايست از استاد شانه‌چي که در يادنامه علامه اميني به چاپ رسيده است.
سير مصطلح الحديث
کاظم مدير شانه‌چي (معاصر)
اين مقاله نيز در يادنامه علامه اميني چاپ شده است.
شجرة دراية الحديث
از: ميرزا محمدبن عبدالنبي اخباري نيشابوري ( 1232 ق)
الذريعه 13/28
شرح اصول دراية الحديث
علي بن عبدالحميد حسيني نيلي نجفي (قرن 8)
علامه تهراني مؤلف کتاب را از شاگردان علامه حلي و استاد ابن فهد دانسته است. درباره مؤلف اين کتاب احتمالات مختلفي در رياض‌العلما مطرح شده است.
اعيان الشيعه 8/261 و 266 و 267؛
الذريعه 13/94؛ مصفي المقال 285 و 293 ؛ رياض العلماء 4/88 O 89 و 130 O 134
شرح بداية الدراية، شهيد ثاني = الرعاية في شرح بداية الدراية
شرح سنن الهداية = ملخص اسرار اليقين
شرح مقدمة الاستبصار، قطب راوندي= تحرير بيان الاخبار التي في اول الاستبصار
شرح الفوائد الرجالية للتوحيد البهبهاني
از: اسماعيل عقدائي يزدي (1230 ق)
شرحي مزجي بر فوائد رجاليه وحيد بهبهاني است و نسخه‌اي از آن در تملک سيد محمد صادق بحر العلوم در نجف بوده است. الذريعه 13/387 و 16/87؛ مصفي المقال 81
شرح الوجيزة البهائية
محمدبن سليمان تنکابني (1302 ق)
شرح مفصلي است بر «الوجيزة» شيخ بهايي که قريب به پنج هزار بيت است.
الذريعه 14/169؛ قصص العلماء 84
شرح الوجيزة في الدراية
عبدالنبي بن مفيد شيرازي بحراني (قرن 12)
شرحي است بر رساله «الوجيز» شيخ بهايي، که به گفته شارح آنچه که اجتهاد متوقف بر آن بوده را در اين شرح آورده است.
نسخه‌اي از اين کتاب در مکتبه شخصي رسيد حسين شهشهاني در تهران بوده با تاريخ کتابت 1187 ق.
الذريعه 14/168 و 13/234
الشرح الصغير للوجيزة
از: سيد علي محمدبن سيد محمدبن دلدار علي نقوي نصيرآبادي (1312 ق)
سلسلة الذهب شرح کبير الوجيزة شيخ بهايي و الجوهرة العزيزة شرح متوسط آن از همين مؤلف سابقاً معرفي شد و اين رساله کوتاهترين شرحي است که نقوي بر الوجيزة شيخ بهايي نگاشته است و گويا تاکنون چاپ نشده است.
الذريعة 14/169 / قم 2032 ؛ مصفي المقال 342.
شرح وجيزة شيخ بهايي، سيد حسن صدرکاظمي = نهاية الدراية
شرح الوجيزة للشيخ البهايي، محمدبن عنايت احمد کشميري = نهاية الدراية
شرح الوجيزة للشيخ البهايي، علي شهرستاني = الدرة العزيزة
شرح الوجيزة للشيخ البهايي، علي محمد نقوي لکنهويي = سلسلة الذهب
شرح الوجيزة للشيخ البهايي، علي محمد نقوي لکنهويي =الجوهرة العزيزه
شرح الوجيزة للشيخ البهايي، شيخ عباس قمي= الرسالة العزيزة
شرح وجيزة شيخ بهايي، ابو الحسن مولانا تبريزي = التعليقة علي الوجيزة
شرح الوجيزة للشيخ البهايي. سيد امجد حسين‌اله آبادي = صفائح الابريز في شرح الوجيز
شرح الوجيزة للشيخ البهايي، سيد مهدي مرعشي = حديث شناسي
شوارع الرواية الي مشارغ الدراية
سيد مهدي بن سيد علي غريفي بحراني (1343 ق)
کتابي است در سه جزء: 1-درايه و برخي اصطلاحات حديثي 2-مشايخ اجازه 3 O احوال ائمه عليهم‌السلام، و خاتمه در طرق حديق غدير، نسخه خط مؤلف را علامه تهراني ديده است.
الذريعه 14/ 237؛ مصفي المقال 472.
الصراط المستقيم في التمييز بين الصحيح و السقيم
ميرزا ابوالهدي بن ميرزا ابي المعالي کلباسي (1356ق)
مباحث مهم درايهاي و رجالي را از کتابش «سماء المقال» انتخاب در اين رساله آورده است.
الذريعه 15/34
صحة الاصول الاربعة
محسن بن محمد رفيع رشتي اصفهاني (قرن 13 ق)
بحثي است درباره صحت احاديث کتب اربعه حديثي شيعه که برگرفته از اصول اربعمائه است.
نسخه خطي مؤلف با تاريخ کتابت 1267 ق در کتابخانه آيةالله مرعشي به شماره 2659 موجود است. فهرست مرعشي 7/238 موجود است. فهرست مرعشي 7/238؛ التراث العربي 3/461.
صحيفة الصفا في ذکر اهل الاجنياء و الاصطفاء
از: محمد بن عبدالنبي اخباري نيشابوري (1232 ق)
کتابي است در علم درايه و رجال شامل دو جلد، جلد اول در درايه و جلد دوم در اسامي و کنيه و القاب، دوازده نسخه خطي از اين کتاب شناسايي شده است.
الذريعه 15/22؛ مصفي المقال 428؛ فهرست آستان قدس رضوي 6/615 ؛ فهرست مجلس 9/80 و 10/1101 و 1209 و 152 و 25/46 و 26/109 ؛ فهرست ملک 6/459؛ فهرست دانشگاه تهران 5/1678، فهرست سپه‌سالار 5/169، فهرست مرعشي 22/32.
صفائح الابريز في شرح الوجيز
سيد امجد حسين بن منور علي سونوي اله آبادي هندي (1350 ق)
شرحي است بر «الوجيزة» شيخ بهايي در علم درايه، اين کتاب در لکنهو هند به سال 1305 به چاپ رسيده است.
الذريعه 15/43، مصفي المقال 83، بر صغير اماميه مصنفين، سيد حسين عارف نقوي 1/65.
صيغ الاداء و التحمل للحديث الشريف
سيد محمدرضا حسيني جلالي (معاصر) مقاله مفصلي است که در مجله «علوم الحديث» عربي شماره 1 ص 84 الي 182 به چاپ رسيده است.
ضوء المشکاة الکاشف عن وجوه الرواية و الرواة
از: محمدبن علي عاملي حناوي آل صوري ( 1303 ق)
الذريعه 15/121 ؛ مصفي المقال 327
ضياء الدراية
از: سيد ضياء‌الدين بن حسن حسيني فاني اصفهاني مشهور به علامه (1419 ق)
کتاب جامع و در عين حال مختصري است در علم درايه که در واقع خلاصه‌اي است از مقياس الهداية مرحوم مامقاني با اضافاتي در اول و آخر آن، مرتب بر يازده باب و خاتمه شامل دوازده فائده، که تأليف آن در 1377 ق به پايان رسيده و در سال 1378 ق در قم توسط چاپخانه حکمت در 101 صفحه به چاپ رسيده است و درآخر آن وجيزه شيخ بهايي نيز چاپ شده است.
از ديگر آثار چاپ شده مرحوم فاني تصحيح و تحقيق مجمع‌الرجال فهپايي و تحقيق کتاب الوافي جناب فيض را مي‌توان نام برد.
شرح حال علامه فاني در فصلنامه آينه پژوهش شماره 55 و 56 صص 195 O 196 درج شده است.
طريق الهداية الي علم الدراية
سيد محمد مولانا عبدالکريم موسوي سرابي تبريزي
رساله مختصري است که در علم درايه و بيان اقسام خبر و حديث و کيفيت تحمل آن. نسخه‌اي خطي از رساله مذکور در کتابخانه آيةالله مرعشي موجود است.
چاپ: چاپ سنگي در تبريز 1349 ق چاپ در ميراث حديث شيعه دفتر دوم ص 331 الي 356 الذريعه 15/170؛ مصفي المقال 439؛ فهرست مرعشي 20/237؛ فهرست کتابهاي چاپي عربي، مشاور 608.
علم الحديث
مولانا علي حسنين شيفته (1991 ميلادي)
کتابي است به زبان اردو پيرامون علم درايه و اصطلاحات آن و اقسام حديث و آداب کتابت آن و مباحث رجالي در 152 صفحه در کراچي به چاپ رسيده است. بر صغير اماميه مصنفين 1/66.
علم الحديث
کاظم مدير شانه‌چي (معاصر)
شامل مباحثي است در علم حديث که در آن نوعاً به احوال راوي حديث و اقوام و افعال صاحبان حديث پرداخته مي‌شود. گزارشي از تعريف علم حديث، معني خبر، سنت، حافظان حديث، طبقات ناقلين، تدوين حديث، منابع حديثي شيعه و سني به دست مي‌دهد.
نسخه خط مؤلف در کتابخانه آستان قدس رضوي به شماره 13172 نگهداري مي‌شود. (فهرست الفبايي آستان قدس ص 409)
چاپ دانشگاه مشهد 1344 ش، 210ص و قم انتشارات اسلامي ،1364ش، معجم المطبوعات العربية في ايران، ص 304.
علل الحديث
محمدباقر بهبودي (معاصر)
کتاب مفصلي است درباره اشکالات مختلف حديث با ذکر نمونه‌هايي از منابع حديثي شيعه که در 362 صفحه ، در تهران به چاپ رسيده است. مرجع 78 جلد 1 ص 256 شماره 2034.
علم الحديث
رضا مؤدب (معاصر)
رساله‌اي است در علم درايه به فارسي شامل مباحثي در تعريف علم حديث مصطلح حديث و علم درايه و اصطلاحات حديثي و اقسام خبر و حديث و شرايط قبول روايت و الفاظ مدح و تعديل و ذم و جرح راوي و تدوين جوامع حديثي اهل سنت شيعه و تحمل و کتابت حديث چاپ قم، انتشارات احسن الحديث، 1378 ش، 207 ص.
علم حديث
محمد جعفر گيلاني (معاصر)
رساله‌ايست در علم حديث به فارسي در 16 صفحه، در مشهد به چاپ رسيده است. مشار فارسي 3/3564؛ فهرست آستان قدس رضوي 6/667.
علم حديث و نقش آن در شناخت و تهذيب حديث
زين‌العابدين قرباني (معاصر)
رساله‌اي است به فارسي درباره علم حديث و درايه، اين کتاب در قم توسط انتشارات انصاريان، به سال 1370 ش در 390 صفحه به چاپ رسيده است.
علم الدراية
حسين مؤيد (معاصر) ، رساله‌ايست در علم درايه قسم اول آن شامل 208 صفحه به سال 1417 ق توسط انتشارات نهضت در قم به چاپ رسيده است.
عمدة المقال في علمي الدراية و الرجال، ابوطالب حسيني قائني
محمدباقر بن محمدبن حسن بيرجندي قائني (1352 ق)
شرحي است بر کتاب استادش ابوطالب قائني موسوم به «الفوائد الغروية = عمدة المقال». در سه جزء با عناوين «قوله - قوله» و در 1331 ق به پايان رسيده و در سال 1333 ق در آن تجديدنظر نموده است. نسخه‌اي از جزء اول و سوم کتاب در کتابخانه آيت‌الله مرعشي موجود است.
الذريعه 15/354؛ فهرست مرعشي 9/192 و 9/190؛ التراث العربي 4/95.
غنية القاصدين في معرفة اصطلاح المحدثين
زين‌الدين بن علي عاملي، شهيد ثاني (965 ق)
شهيد ثاني در پايان شرح البدايه، از اين کتاب ياد نموده و گفته است: من اراد الاستقصاء فيها مع ذکر الامثله الموضحة للمطالب فعليه بکتابنا «غنية القاصدين في معرفة اصطلاحات المحدثين» فانّه قد بلغ في ذلک الغاية ...
نسخه‌اي از اين کتاب شناسايي نشده است.
الذريعه 16/68 ؛ الرعاية 404
فائق المقال في علم الحديث و الرجال
مهذب‌الدين احمدبن عبدالرضا بصري خراساني (قرن 12)
کتابي است در علم درايه و رجال شامل فصول، مؤلف از شاگردان شيخ حرعاملي بوده و در اوائل کتاب به تفصيل مباحث علم درايه را مطرح نموده است. نسخ متعددي از اين کتاب شناسايي شده و کار تصحيح و تحقيق آن در مرکز تحقيقات موسسه دارالحديث و کتابخانه مجلس به پايان رسيده و به زودي منتشر خواهد شد.
موسوعة مؤلفي الامامية 4/75- 83؛ معحم اعلام الشيعة، طباطبايي 44- 47: مصفي المقال 50- 52؛ التراث العربي4/143؛ الذريعه 16/91 ؛ فهرست مجلس 25/419.
الفوائد الرجالية
از: سيد ابوتراب عبدالعلي خوانساري (1346 ق)
فوائدي در علم رجال و درايه شامل بيش از پانصد فايده، که اکثر آنها در علم درايه مي‌باشد.
الذريعه 16/326 رقم 1560؛ مصفي المثال 24.
الفوائد الرجالية
از: ميرزا ابوالهدي بن ميرزا ابي‌المعالي کلباسي (1356 ق)
شامل سي فايده در رجال و درايه است.
الذريعه 16/337 رقم 1563؛ مصفي المقال 39-40 .
الفوائد الرجالية
از: ميرزا ابوالحسن بن عبدالحسين مشکيني (1358 ق)
در اين کتاب بحثي راجع به اصحاب اجماع و الفاظ مدح و جرح و انحاء تحمل حديث به ميان آمده و همچنين درباره کتاب «الفقه الرضوي» و غير آن نيز بحث شده است.
الذريعه 16/336 و 337 رقم 1561 ؛ مصفي المقال 27 و 28 .
الفوائد الرجالية
از: مولي علي بن خليل رازي تهراني (1297 ق)
در اين کتاب حاجت به علم رجال و موضوع آن بيان شده و سه باب از آن بدين شرح است: باب اول در تقسيم حديث. باب دوم در بيان کسي که حديثش پذيرفته است. باب سوم در طريق تحمل حديث و سپس احوال بعضي از رجال را به عنوان فائده مي‌آورد.
صاحب الذريعه احتمال داده اين کتاب با «سبل الهداية» متحد باشد. الذريعه 16/338 رقم 1570، مصفي المقال 319.
الفوائد الرجائية
از: سيد حسين بن محمد ابراهيم حسيني قزويني (1208 ق)
مؤلف در مقدمه و خاتمه کتاب فقهي‌اش که به صورت شرح بر «شرايع الاسلام» نگاشته و به «معارج الاحکام» معروف است، فوائد ارزنده‌اي در علم درايه و قواعد رجاليه آورده است، از جمله بحثي در مصطلحات درايه و مشترکات اسماء رجال و نيز وجه اعتماد به کتب اربعه و امثال آن.
نسخه‌هايي از اين کتاب و در کتابخانه آيةالله مرعشي و کتابخانه امام صادق (ع) قزوين موجود است. الذريعه 21/178 - 180؛ فهرست ق)
مرعشي 19/237؛ فهرست کتابخانه امام صادق (ع) قزوين 252 - 250
الفوائد الرجالية للمحقق الکرکي (عربي)
از: شيخ محمد حسون(معاصر).
آقاي حسّون رساله‌هاي محقق کرکي را تصحيح و تحقيق نموده و منتشر کرده‌اند. وي در لابه‌لاي کتب محقق ثاني هر جا به آراء و فوائد کلامي، اصولي، رجالي و تاريخي و شواهد شعري و غير آن برخورد نمودند با تفکيک موضوعات يادداشت کرده‌اند و آن بخشي از فوائد که مربوط به رجال درايه بود به صورت رساله مستقلي درآورده و با حواشي و دسته‌بندي و استخراج منابع، در حقيقت رساله‌اي در درايه و فوائد رجالي را سامان دادند.
اين رساله در دو بخش مباني و فوائد و رجال تنظيم شده و در بخش اول آراء کرکي در مباحثي همچون اقسام حديث و احکام آن و مراسيلي که به انها اعتماد مي‌شود و تدليس و اضطراب در روايت و تعارض در اخبار و قاعده تسامح در ادله سنن و غير آن را از لابه‌لاي کتب مختلف محقق کرکي استخراج نموده و در بخش دوم آراي او را در رجال سند از حيث توثيق و تضعيف آورده و در کنار آن آراي علماي مشهور علم رجال را نيز تذکر داده‌اند، شکرالله سعيه.
رساله مذکور در ميراث حديث شيعه دفتر دوم صفحات 535- 595 به چاپ رسيده است.
الفوائد الرجالية
محمدبن محمد باقر قايني خراساني (قرن 13)
نسخه‌اي از اين کتاب در کتابخانه آستان قدس رضوي موجود است.
فهرست آستان قدس رضوي 6/618.
الفوائد الرجالية
شيخ مهدي کجوري شيرازي (1293 ق)
کتاب مختصر و ارزنده‌اي است در علم رجال و درايه، شامل مقدمه و دو باب و خاتمه که در سال 1258ق، تأليف شده است. خاتمه اين کتاب در علم درايه است. اثر مذکور به صورت چاپ سنگي در شيراز به چاپ رسيده است.
نسخه‌اي از اين کتاب در کتابخانه دايرة‌المعارف بزرگ اسلامي در تهران نگهداري مي‌شود و نسخه‌اي ديگر به خط حسين خراساني (شاگرد مؤلف) با تاريخ تحرير 1259 ق در شيراز، در کتابخانه اين جانب موجود است.
فهرست کتب چاپي عربي. مشار 680؛ فهرست آستان قدس رضوي 6/ 668؛ فهرست نسخه‌هاي خطي مرکز دايرة‌المعارف بزرگ اسلامي 1/190.
الفوائد الرجالية
از: محمدباقر بن محمد اکمل، وحيد بهبهاني (1206 ق)
وحيد بهبهاني در مقدمه تعليقاتش بر «منهج المقال» پنج فايده رجالي آورده است، اين مقدمه در برخي نسخه‌ها به صورت مستقل کتابت شده و شروح و حواشي متعددي بر فوائد مذکور نگاشته شده است.
عناوين فوائد پنجگانه چنين است:
الفائدة الاولي في بيان الحاجة الي الرجال؛ الفائدة الثانية في بيان طائفة من الاصطلاحات المتداولة في الفن و فائدتها ، در اين فائده درباره اصطلاحاتي چون:ممدوح، ثقه، صحيح، اسند عنه، ضعيف، مضطرب الحديث، و امثال آن بحث شده است؛ الفائدة الثالثة في سائر امارات الوئاقة و القوة، در پايان اين فائده بحثي درباره اسباب ذم با عنوان تذنيب مطرح شده است؛ الفوائد؛ الفائدة الخامسة في طريق ملاحظه الرجال. چند تن از علماي رجال فوائد مذکور را شرح نموده‌اند از جمله: 1-اسماعيل عقدايي يزدي (1230 ق) 2-ميرزا علي بن ميرزا خليل خليلي (1297 ق) 3-شيخ علي بن حسين خاقاني (1334 ق) که با عنوان رجال خاقاني به چاپ رسيده است. 4-محمدباقر تستري (1347 ق)
نسخه‌هاي متعددي از فوائد مذکور در کتابخانه‌هاي عمومي موجود است و در پايان رجال خاقاني نيز به چاپ رسيده است. الذريعه 16/337 و 13/387.
الفوائد الطوسية و الدروس الرجالية
محمدباقر بن محمد حسن بيرجندي قائني (1352 ق)
کتابي است شامل فوائد حديثي و رجالي و مطالبي درباره مسائل علم درايه نيز دارد.
نسخه‌اي از اين کتاب به شماره 3416 در کتابخانه آيةالله مرعشي موجود است. عناوين کتاب «فائدة و درس» است و تأليف آن در 1350 به پايان رسيده است.
فهرست مرعشي 9/201؛ التراث العربي 4/215.
الفوائد الغروية ( =عمدة المقال في علمي الدراية و الرجال)
ابوطالب بن ابي تراب حسيني مجتهد قائني (1293 ق)
قواعد کلي رجال و درايه را دريک مقدمه و دو قسم آورده است، قسم اول در رجال، قسم ثاني رساله به علم درايه اختصاص دارد.
تأليف کتاب به سال 1268 ق در نجف اشرف به اتمام رسيده و شاگرد مؤلف (محمدباقر بيرجندي) شرحي بر آن نگاشته موسوم به: «العوائد القروية».
چهار نسخه از فوائد در کتابخانه‌هاي دانشگاه تهران ، مجلس ، ملک و مرعشي شناسايي شده است.
فهرست دانشگاه تهران 11/ 2309، فهرست مرعشي 9/191، فهرست مجلس 7/204 ، فهرست ملک 1/407 ، مصفي المقال 30، الذريعه 10/92 و 8/144 و 15/354.
فوائد في الدراية
حسن بن‌زين‌الدين عاملي ( 1011 ق)
نسخه‌اي از آن در کتابخانه مجلس به شماره 1622 موجود است (فهرست مجلس 4/319)
فوائد في الدراية
زين الدين بن علي عاملي (965 ق)
در پايان نسخه شماره 3072 کتابخانه دانشگاه تهران فوائدي در درايه به نقل از خط شهيد ثاني کتابت شده است. به گفته آقاي رضا مختاري، اين فوائد مربوط به پسر شهيد ثاني (صاحب معالم) مي‌باشد و ربطي به شهيد ندارد. اما در نسخه دانشگاه تهران و نسخه شماره 9136 کتابخانه مجلس تصريح شده که اين فوايد از شهيد ثاني است. الذريعه 16/355، فهرست دانشگاه تهران 11/2016.
الفوائد الشافية
محمد جعفر فراهي (قرن 11 و 12)، رساله‌ايست به فارسي در علم درايه شامل پنج فايده و خاتمه تأليف در 1089 ق، نسخه خط مؤلف در کتابخانه ملي ايران به شماره 3246 موجود است. طبقات اعلام الشيعه؛ قرن 11 ، ص 138.
الفوائد الکاظمية (=وجيزه المقال في الرجال)
شيخ محمدباقر بن محمد حسن بيرجندي قائني (1352 ق)
در فوايد مختلفه رجالي و درايه با عناوين «فائدة - فائدة» است و به تاريخ ماه رجب 1338 در کاظمين تأليف آن به پايان رسيده است. نسخه‌اي از آن در کتابخانه آيةالله مرعشي است. الذريعه 25/54، فهرست مرعشي 9/200 شماره 3415، التراث العربي 4/218.
فوايد متفرقه در درايه
فايده‌هاي متفرقه‌اي است در درايه که در برخي از نسخه‌هاي خطي ديده شده از جمله نسخه‌هاي شماره 692 و 1074 کتابخانه مسجد اعظم.
فهرست مسجد اعظم 468 و 497.
الفوائد المکية
از: ميرزا محمد امين بن محمد شريف استرآبادي (1036 ق)
شرح مفصلي است بر «الاستبصار» شيخ طوسي با عناوين «فائدة -فائدة» در اين شرح درباره سند و متن احاديث به روش اخباريها بحث نموده و در آغاز آن بيست فايده مشتمل بر مطالب کلي علم و حديث و درايه آورده است و تا باب دهم از کتاب طهارت را فقط شرح نموده است. نسخه‌اي از اين کتاب در کتابخانه آيةالله مرعشي به شماره 4606 موجود است و در مجموعه «ميراث حديث شيعه» به چاپ مي‌رسد. التراث العربي 4/221 ؛ الذريعه 16/359.
الفيوضات اللامعة في حال الکتب الاربعة
محمدباقر بن رضا زند کرماني (قرن 14)
تحقيق نيکويي است پيرامون کتب اربعه حديثي شيعه، همراه با چهار مقدمه، تأليف آن در 1365 ق به پايان رسيده است.
نسخه خط مؤلف در کتابخانه آيةالله مرعشي موجود است. فهرستي مرعشي 19/127 و 13/111، التراث العربي 4/235.
قواعد الحديث
محيي الدين موسوي غريفي (معاصر)
کتاب مشهوري است در کليات علم رجال و درايه شامل هشت بحث از جمله درباره تنويع حديث و احاديث مضمره و موقوفه و معلله و غير آن، مؤلف از شاگردان مرحوم آيةالله خويي (ره) است.
چاپ قم، مکتبه مفيد، 274 ص و بيروت ، دارالاضواء 1406 ق، 274 ص.
قواعد الدراية
مصطفي نوراني (معاصر)، رساله مختصري است در علم داريه در 55 صفحه که به صورت افست از روي خط کاتب توسط موسسه مکتب اهل البيت (ع) در قم به سال 1411 ق به چاپ رسيده است.
القواميس في الرجال و الدراية
آقابن عابد، فاضل دربندي (1285 ق)
کتابي است در علم رجال و درايه، شامل دو فن و ده فصل، فن اول در علم رجال و فن ثاني در علم درايه، منتخباتي از فن اول کتاب همراه با مقدمه‌اي از دانشمند معاصر جناب سيد محمدرضا حسيني جلال در مجله تراثنا شماره 24 به چاپ رسيده است.
نسخه‌هاي متعددي از اين کتاب شناسايي شده است و به نامهاي «قواميس القواعد» و «قواميس الصناعة في الفنون الاخبار» نيز ناميده شده است، همچنانکه فن اول آن به «طبقات الرواة» و «معرفة الاسانيد» و فن ثاني آن به «رسالة في الدراية» نيز شناخته مي‌شود.
موسوعة مؤلفي الاماميه 1/83- 87، دليل المخطوطات 282؛ فهرست مرعشي 24/317؛ فهرست عکس مرعشي 2/335 و 414 ؛ الذريعه 17/199 ؛ تراثنا 24/156- 237؛ فهرست کتابخانه مدرسه مروي تهران 271.
الکفاية في علم الدراية
ابوطالب بن ابي‌القاسم موسوي زنجاني (1329 ق)
قواعد علم درايه و حديث را در هشت مقدمه و چهار باب و يک خاتمه آورده است، تأليف کتاب در 28 صفر 1289 به پايان رسيده و نسخه‌اي از آن در کتابخانه آستان قدس رضوي و نيز نسخه‌اي در کتابخانه آيةالله مرعشي موجود است.
چاپ: ميراث حديث شيعه، دفتر پنجم ص 279 الي 400
الذريعه 18/96؛ فهرست الفبايي آستان قدس رضوي 467؛ فهرست مرعشي 21/294 ، مصفي المقال 29 و 30.
الکفاية في علم الدراية
عبدالله بن صالح سماهيجي بحراني (1135 ق)
مصفي المقال 248
الکلام الوجيز في تمرين المتسجيز
عبدالله بن ابي‌القاسم موسوي بحراني بلادي (1372 ق)
رساله‌اي است در اصول حديث و علم درايه به فارسي که براي آموزش طالبان اجازه روايت حديث نگاشته است.
المسلسلات في الاجازات 2/18.
الکليات الرجالية، عبدالله شبّر حسيني = دراية الحديث
لب الباب في الدراية و علم الرجال
محمد جعفر بن سيف الدين شريعتمدار استرآبادي (1263 ق)
قواعد کلي علم حديث را در يک مقدمه و هشت باب و يک خاتمه آورده و تأليف رساله را در ربيع‌الثاني 1235 به پايان رسانده است. مؤلف خود اين رساله را تلخيص نموده موسوم به «الايجاز»
چاپ شده در ميراث حديث شيعه ، دفتر دوم، ص 395 الي 496 و حدود بيست نسخه از آن شناسايي شده است. الذريعه 18/283 و 289؛ التراث العربي 4/390 ؛ فهرست مرعشي 11/27 و12/297 و 14/130 و 19/407 ؛ فهرست دانشگاه تهران 5/1718 و 1720 و 13/3104 فهرست مجلس 16/338 و 37/385.
لباب الهداية و منارالدراية
مصطفي مرتضي
چاپ: قم 1409 ق، 96 ص.
معجم المطبوعات العربية في ايران، رفاعي ص 3109
مالايسع المحدث جهله
رساله‌ايست در علم درايه الحديث که علامه تهراني در الذريعه آن را معرفي نموده و احتمال داده که با رساله معرفي شده در کشف الظنون از ميانشي متحد باشد.
الذريعه 19/25 رقم 126؛ کشف الظنون 2/369.
مبدأ الامال في قواعد علوم الحديث و الدراية و الرجال
علي بن محمدجعفر شريعتمدار استرآبادي (1315 ق)
قواعد علم رجال و درايه را در چهار مقدمه و سه کتاب آورده است: کتاب اول علم رجال، کتاب دوم در علم درايه و کتاب سوم در علم حديث، تأليف آن در 1302 ق به پايان رسيده است.
نسخه خط مؤلف به شماره 4659 در کتابخانه آيةالله مرعشي موجود است.
الذريعه 19/48؛ مصطفي المقال 324 ؛ فهرست مرعشي 12/244.
متولوژي سنت و تاريخ اسلام
محمود افتخارزاده (معاصر)
کتابي است به زبان فارسي که در آن مباحثي در درايه و فروع حديث و رجال‌شناسي و شرايط حمل و نقل حديث آمده است.
چاپ: تهران، موسسه خدمات فرهنگي رسا، 90 ص
متقن المقال في تلخيص جامع المقال
از: شيخ عبدالحسين بن نعمه طريحي (1295 ق)
«جامع المقال) جدش - شيخ فخرالدين طريحي - را تلخيص نموده و اين تلخيص را در سال 1262 ق به پايان رسانده است.
و از اوست: حاشية الفوائد الحائرية للوحيد البهبهاني.
الذريعه 19/68، مصفي المقال 222؛ اعيان الشيعة 7/451؛ الکرام البررة 2/720.
المختصر
مهدي بن علي عريفي بحراني (1343 ق)
رساله مختصري است در رجال و علم درايه شامل سه جزء 1-درايه و برخي از اصطلاحات آن 2-احوال مشايخ اجازه 3-احوال ائمه (ع).
علامه تهراني نسخه‌اي از اين رساله را ديده است.
مصفي المقال 473.
مختصر رسالة في احوال الاخبار
قطب‌الدين سعيد‌بن هبة‌الله راوندي (573 ق)
تلخيصي است از «رسالة في احوال الاخبار» قطب راوندي شامل 13 فصل کوتاه از جمله درباره حجيت خبر متواتر و اجماع و علل اختلاف اخبار و ... اين رساله به کوشش آقاي سيد محمدرضا حسيني جلالي در مجله علوم الحديث عربي شماره اول و نيز ميراث حديث شيعه دفتر پنجم صفحات 249 - 277 به چاپ رسيده و تاکنون دو نسخه خطي از آن شناسايي شده است. (تراثنا 38 و 39 ص 273)
مختصري پيرامون جايگاه و ثاقت در علم درايه
سيد عباس قادم مقامي (معاصر)، ضمن مجموعه مقالات فقهي توسط انتشارات اميرکبير در تهران به چاپ رسيده است.
مستدرکات مقياس الهداية في علم الدراية
محمد رضا مامقاني (معاصر)
تعليقات شيخ محمدرضا مامقاني بر «مقياس الهداية» جدش مرحوم شيخ عبدالله مامقاني است که همراه با چاپ تحقيقي آن به عنوان جلد پنجم و ششم به چاپ رسيده است.
مسندنويسي در تاريخ حديث
کاظم طباطبائي (معاصر)
کتاب مفصلي است شامل مقدمه و ده بخش که در آن درباره مسندنويسي و مُسندهاي حديثي موجود بحث شده است.
چاپ: قم، دفتر تبليغات اسلامي، 1377 ش، 467 ص.
مشترکات الرجال فخرالدين طريحي= جامع المقال
مشرق الشمسين و اکسير السعادتين
شيخ بهايي محمدبن حسين عاملي (1030 ق)
کتاب فقهي است که مقدمه‌اي مفصل و مهم در علم درايه دارد. اين کتاب با تصحيح سيد مهدي رجايي توسط انتشارات آستان قدس رضوي به چاپ رسيده است.
الذريعه 21/50 ، التراث العربي 5/86، فهرست 1 (منابع آستان قدس رضوي ص 520)
مصادر الانوار في تحقيق الاجتهاد الاخبار
ميرزا محمدبن عبدالنبي نيشابوري اخباري (1232 ق) کتابي است در علم حديث شامل پنج مصدر و 470 حديث که نسخه‌اي از آن به تازگي براي کتابخانه آيةالله مرعشي (ره) خريداري شده است.
مجله ميراث شهاب 20/14
مصادر الحديث عندالامامية
محمد حسين جلالي (معاصر)
چاپ: تهران انتشارات هجرت، 46 ص.
مصطلحات حديث
پايان‌نامه کارشناسي ارشد آقاي عبدالرسول نيشابوري است که مصطلحات حديث (حرف م) را از کتابهاي علوم حديثي جمع‌آوري و ترجمه نموده است. نک: مجله مقالات و بررسيها دفتر 51 و 52 ص 303
معجم مصطلحات الرجال و الدرايه
محمدرضا جديدي‌نژاد
اين معجم که شامل تعريف حدود ششصد اصطلاح رجال و درايهاي است، توسط انتشارات دارالحديث قم به سال 1380 ش به چاپ رسيده است.
معرفة الحديث و تاريخ نشره و تدوينه و ثقافته عندالشيعة
محمدباقر بهبودي (معاصر)
کتاب نسبتاً مبسوطي است در علم حديث و تاريخ آن و الفاظ جرج و بررسي چند اصل و کتاب حديثي .
چاپ: تهران، مرکز انتشارات علمي و فرهنگي ، 1362 ق، 273 ص.
معرفة علوم الحديث
محمدبن عبدالله حاکم نيشابوري (405 ق)
کتاب مهم و مشهوريست در علم حديث و درايه، و از نخستين تأليفات در اين فن است. مرحوم صدر در تاسيس الشيعه، مؤلف کتاب را دانشمندي شيعي دانسته است. ولي غالباً وي را سني مي‌دانند.
اين کتاب بارها در هند، مصر و عربستان به چاپ رسيده است.
الذريعه 2/199؛ تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام 295؛ دائرة‌المعارف تشيع 6/36؛ دليل مؤلفات الحديث الشريف المطبوعة 1/66، فهرست عکسي مرعشي 2/271.
مقاييس الانوار
از: ميرزا محمد ابوطالب بن حاج ميرزا ابوالقاسم موسوي زنجاني ( 1329 ق)
از همين مؤلف دو کتاب ديگر در درايه مي‌شناسيم با نامهاي «الهداية في علم الدراية» و «الکفاية في علم الدراية» مؤلف در کتاب اخير از «مقاييس الانوار» خود ياد کرده است، در الذريعه (ج 21، و ص 376) از مقاييس الانوار زنجاني ياد شده و آن را کتابي در اصول فقه دانسته است . در فهرست مجلس (ج 12 ص 10 نسخه شماره 4316) کتابي به اين نام معرفي شده در علم حديث و معرفت کتب و اصطلاحات فقها، ولي مؤلف آن ناشناس مانده است.
مقباس الهداية في علم الدراية
عبدالله بن محمد حسن مامقاني (1351 ق)
کتاب مفصل و مبسوطي است در علم درايه که به عنوان مقدمه‌اي بر رجال کبير مرحوم مامقاني موسوم به «تنقيح المقال» نگاشته شده و مباحث مربوط به حديث و درايه به خوبي در ان مطرح شده است و از بهترين کتابهاي درايه شيعه است آقاي غفاري آن را تلخيص نموده و نيز «ضياء‌الدراية» تلخيصي از همين کتاب است.
چاپ: چاپ سنگي 1345 ق، چاپ تحقيقي از سوي مؤسسه آل البيت 1411 ق، با تحقيق محمدرضا مامقاني به همراه مستدرکات و نتايج مجموعاً در 7 جلد مشار عربي 889؛ الذريعه 22/18 و 16/338؛ مصفي المقال 250
مقدمه نهاية الرجال
سيدراحت حسين رضوي کوپال پوري هندي (1376 ق)
رضوي رساله مفصلي در رجال نگاشته موسوم به «نهاية المقال في احوال الرجال» و رساله حاضر را در علم درايه بعنوان مقدمه آن در 214 صفحه نگاشته و تأليف آن در 1369 ق پايان يافته است.
المسلسلات في الاجازات 2/140؛ گنجينه شهاب، دفتري نخست ص 88.
المقنعة الانيسة و المغنية الانسية
مهذب الدين احمدبن عبدالرضا بصري خراساني(قرن 12 ق)
رساله مختصر و سودمندي است در علم درايه شامل دوازده منهج و يک خاتمه که تأليف آن در جمادي الاول 1079 در هرات به پايان رسيده است.
دو نسخه از اين رساله شناسايي نموديم
1-نسخه شماره 3572 کتابخانه ملک 2- نسخه شماره 641 کتابخانه دانشکده الهيات تهران . فهرست ملک 6/495؛ فهرست دانشکده الهيات تهران 1/346 و 675 فهرست مجلس 23/583؛ مصفي المقال 50 - 52؛ معجم اعلام الشيعة، طباطبايي 44-47؛ موسوعة مؤلفي الامامية 4/75- 83.
مقباس الرواية في علم الدراية
علي اکبر سيفي مازندراني (معاصر)
کتابي است در علم درايه شامل مباحثي است همچون: اهميت علم حديث و موضوع و غايت آن، طرق تحمل حديث، تعريف جز و اقسام و مصطلحات آن، انواع حديث و ...
چاپ: قم، انتشارات جامعه مدرسين، 1421 ه، 236 ص رقعي
ملاکهاي نقد و بررسي متن حديث
کمال صحرايي اردکاني (معاصر)
مقاله‌اي است که در مجله دانشور شماره 25 صفحات 1 تا 8 به چاپ رسيده است.
ملخص اسرار اليقين في شرح دراية المتقين
شرحي است بر «سنن الهداية في علم الدراية» شيخ محمد تبنيني، از مؤلفي ناشناس
علامه تهراني مي‌نويسد: رأيت بخط بعض العلماء ان للشيخ محمد الشهير بالتبنيني کتاب الدراية و شرحه الموسوم «ملخص اسرار اليقين في شرح دراية المتقين» الذريعه 12/ 239 و 22/203.
ملخص المقال في الدراية و الرجال (=تلخيص المقال)
سيدمحمدبن محمود عصار لواساني (1356ق)
رساله‌ايست در علم درايه و اصول کليه رجال به زبان فارسي.
نسخه‌اي از اين رساله بخط مؤلف کتابت در 1347 ق در مشهد مقدس، به شماره 3639 در کتابخانه آستان قدس رضوي موجود است.الذريعه 22/214 ؛ فهرست آستان قدس رضوي 6/625؛ فهرست الفبايي آستان قدس رضوي، ص 551
منبع الاحکام (=ارجوزة في الدراية)
از: محمدبن سليمان تنکابني (1302 ق)
ارجوزه‌ايست در 78 بيت عربي و در آن قواعد درايه و علم الحديث به نظم کشيده شده است تاريخ پايان نظم ماه صفر 1265 ق بوده است، نسخه‌هايي از آن در کتابخانه آية الله مرعشي و نسخه اي نيز در کتابخانه مدرسه امام صادق (ع) چالوس به شماره 453 موجود است.
الذريعه 8/55 و 23/107؛ فهرست مرعشي 12/81 و 16/112؛ قصص العلماء 84.
منتقي الامال في قواعد علم الرجال
علي بن محمد جعفر شريعتمدار استرآبادي (1315 ق)
شرحي است بر اصطلاحات رجالي و حل مشکلاتي که مراجعه کنندگان به کتب رجال با آنها مواجه مي‌شوند، شامل سه بخش :
1-کتاب في الرجال 2-کتاب في‌الحديث 3-کتاب في الدرايه.
نسخه خط مؤلف به شماره 3090 در کتابخانه آيةالله مرعشي در قم نگهداري مي‌شود. فهرست مرعشي 8/314.
منتهي الدراية محمدباقر زاهد
مهاجراني = الدراية في علم الرواية
منظومة في الدراية، حبيب‌الله شريف
کاشاني = الدرة الفاخرة
منظومة في‌الدراية، محمد تنکابني = منبع الاحکام
منتقي الجمان في الاحاديث الصحاح و الحسان (عربي)
از: شيخ حسن بن زين‌الدين عاملي (1011 ق)
مؤلف که فرزند شهيد ثاني است در آغاز کتاب دوازده فائده را ذکر نموده و در آن اصول علم حديث را بيان داشته و بيشتر فوائد مذکور مرتبط با علم درايه است و مرحوم سيد حسن صدر در کتاب «الشيعة و فنون الاسلام» اين کتاب را جزو کتب دراية شيعه معرفي نموده است.
وحيد بهبهاني اين فوائد را به صورت رساله مستقلي درآورده است.
اين کتاب بارها به چاپ رسيده و نسخه‌هاي متعددي از آن در دسترس مي‌باشد.
الذريعه 16/338 رقم 1567 به عنوان «الفوائد الرجالية» ؛ فهرست آستان قدس رضوي 6/617.
المنظومة الوجيزة (في الدراية و الرجال و اسماء الکتب)
از: سيد حسين بن محمد لاجوردي کاشاني (1379 ق)
منظومه‌اي است در علم درايه : بالغ بر 400 بيت ، شامل مقدمه و شش فصل و خاتمه‌اي که در آن اسامي کتب منسوب به بزرگان را نام برده است. تاريخ نظم اين اثر 1350 ق است و در سال 1355ق در تهران به چاپ رسيده است، و نسخه چاپي آن همراه با کتاب ديگر مؤلف بنام «الضوء‌الرشد في فقه‌النبي الامجد» در کتابخانه آيةالله مرعشي (ره) موجود است.
الذريعه 23/146 ؛ مصفي المقال 152؛ فهرست کتابهاي چاپي عربي، مشار 925.
منهاج الهداية الي علم الدراية
از: حسين حسيني جعفري (قرن 10)
تأليف اين رساله در شوال987 به پايان رسيده است. نسخه‌اي از اين کتاب در فهرست نسخه‌اي از اين کتاب در فهرست نسخه‌هاي خطي چهار کتابخانه مشهد (ص 418) جزو کتابهاي مسجد جامع گوهر‌شاد (شماره 1964) به اختصار معرفي شده، ولي در فهرست جديد کتابخانه مذکور که در چهار جلد به قلم آقاي فاضل نگاشته شده، نامي از اين کتاب به چشم نمي‌خورد. ظاهراًَ در جلدهاي بعدي فهرست مذکور، معرفي اين رساله خواهد آمد.
منية الاصول في الدراية، ملاحبيب الله کاشاني = الدرة الفاخرة
موجز‌المقال في علم الدراية (=نظم الوجيزة = ارجوزة في الدراية)
عبدالرحيم بن عبدالحسين تهراني اصفهاني حائري (1367 ق)
ناظم در اين ارجوزه «الوجيزة» شيخ بهايي در علم درايه را به نظم کشيده است.
تنظيم اين ارجوزه در ايام جواني ناظم به سال 1309 ق انجام گرفته و در سال 1343 ق همراه با ارجوزه‌اي در رجال موسوم به «ملخص المقال» از همو به چاپ رسيده و تقريظ علماي بزرگي همچون سيدمحمدباقر حجت و شيخ محمد حسن حائري در آن درج شده است. نسخه‌اي از اين رساله در مکتبه سيد محمد باقر حجت طباطبايي در کربلا به شماره 397 موجود است و در فهرست آن مکتبه ص 222 معرفي شده است.
الذريعه 1/472 و 23/107 و 253؛ مصفي المقال 227.
الموضوعات في الاثار و الاخبار
هاشم معروف حسني (معاصر)
ترجمه فارسي اين اثر با عنوان «اخبار و آثار ساختگي» در ايران به چاپ رسيده است.
چاپ بيروت: دارالتعارف للمطبوعات 1407 ق، 332 ص.
]مؤلفين شيعي علم درايه[
محمدرضا مامقاني (معاصر)
مؤلف دانشمند اين اثر، در طي ساليان متمادي که تحقيق و تصحيح «مقباس الهداية» جد بزرگوارش را در دست داشته، اسامي عالمان شيعي که در علم درايه تأليفي داشته‌اند را، يادداشت نموده و منابع شرح حال انها را به همراه آثار رجالي و درايهاي ايشان ثبت کرده است. در اين اثر مجموعاً نام حدود 150 تن از مؤلفين شيعي در فن درايه به ترتيب الفبايي اسامي مؤلفين گردآوري شده است. اين کتاب همانند کتاب «مصفي المقال في مصنفي علم الرجال» شيخ آقابزرگ تهراني است که در آن مؤلفين شيعي در علم رجال با آثار رجالي آنان معرفي شده است.
اين کتاب هنوز به چاپ نرسيده است.
نتايج مقباس الهداية
محمدرضا مامقاني (معاصر)
معجم اصطلاحات بکار رفته در کتاب «مقباس الهدايه» و مستدرکات آن است که بعنوان جلد هفتم چاپ تحقيقي مقياس الهداية توسط مؤسسه آل‌البيت بچاپ رسيده است.
نقد الحديث في علم الرواية و علم الدراية
از: دکتر حسين حاج حسن (عربي)
کتاب مبسوطي است در علم درايه، شامل مقدمه و شش باب و خاتمه و هر باب در چند فصل، که در بعضي از اين ابواب بحثهاي خارج از درايه نيز مطرح شده و از مصادر شيعي کمتر بهره‌برده است.
اين کتاب در سال 1405 ق. در بيروت، توسط موسسة الوفاء در دو جلد به چاپ رسيده است.
نقد و بررسي روشهاي تشخيص حديث موضوع
پايان‌نامه دکتراي تخصصي مؤلف است در 234 صفحه شامل بررسي پيرامون حديث کذب و موضوع آشناسي مقايسه‌اي با آراء روشهاي مؤلفان در تشخيص حديث موضوع و بررسي معيار عقل با توجه به شکل کلي حديث.
نظم الوجيزة شيخ بهايي، عبدالرحيم اصفهاني = موجز المقال
نهاية الدراية في شرح الوجيزة
حسن‌بن هادي صدر کاظمي (1354 ق)
از مفصلترين شروح رساله «الوجيزه» شيخ بهايي است که تأليف آن در 1314 ق به پايان رسيده است. اين شرح به صورت مزجي است و تاکنون سه بار به چاپ رسيده است.
چاپ: هند لکنهو، 1324 ق چاپ سنگي و بيروت، صيدا، 1331 ق، 150 ص و چاپ تحقيقي در قم، نشر مشعر 712 ص با تحقيق ماجد غرباوي
الذريعه 24/ 400؛ مصفي المقال 130؛ فهرست کتابهاي چاپي عربي ، مشار 973.
نهاية الدراية في شرح الوجيزة
محمدبن عنايت احمد کشميري (1235 ق)
شرحي است بر «الوجيزة» شيخ بهايي در علم درايه.
الذريعه 24/399؛ مصفي المقال 436.
نهاية الرجال
سيد راحت حسين رضوي هندي (1376 ق)
کتاب مبسوطي است در علم رجال که مقدمه آن خود کتاب مستقل و مفصلي است در علم درايه . گنجينه شهاب 1/88.
النهاية في علم الدراية
محمدباقر بن مرتضي بن احمد طباطبايي يزدي (1298 ق)
رساله مبسوطي است در علم درايه شامل 3000 سطر که شرحي است بر منظومه‌اي که مؤلف در درايه سروده است.
يزدي از اين رساله در آخر کتابش «لوايح‌اللوحين في اسرار شهادة الحسين» ياد کرده است.
التراث العربي 4/405.
وثوق صدوري و وثوق سندي
محمد حسن رباني بيرجندي (معاصر)
مقاله‌اي است به فارسي که در محله «فقه» شماره 19 و 20 صفحات 145 الي 207 به چاپ رسيده است. اين مقاله محققانه شامل چهار بخش است و در آن مباحثي چون: وثوق صدوري و وثوق سندي، قرينه‌هايي که به روايت اعتبار مي دهند و ديدگاههاي شهيد ثاني و آقاجمال خوانساري در اين‌باره و نکته‌هاي پراکنده از جمله بررسي مقوله عمربن حنظله مطرح شده است.
وجيزة المقال في الرجال، محمدباقر قائني = الفوائد الکاظمية
الوجيزة محمد جعفر استرآبادي = الايجاز
الوجيزة (= ارجوزة في الدراية)
مولي محمدحسن بن محمد حسين نيستانکي نائيني (1354 ق)
ارجوزه‌ايست در علم درايه، شامل 400 بيت، ناظم در کتاب «گوهر شبچراغ» از آن نام برده است.
الذريعه 1/472 و 25/48 و 18/249
وجيزة في الدراية
ابو الحسن بن حسين يزدي (1244 ق)
رساله‌اي است در علم درايه شامل مقدمه و شش مقاله و يک خاتمه داراي يازده فايده، تأليف در 1237 ، سه نسخه از اين رساله در کتابخانه‌هاي کاشف‌الغطاء، فرج‌الله و سماوي نجف بوده است.
الذريعه 25/48 رقم 243 ؛ مصفي المقال 28؛ معجم المؤلفين 3/218؛ الکرام البررة 1/34.
الوجيزة في الدراية
بهاء‌الدين محمدبن حسين عاملي شيخ بهائي (1030 ق)
رساله مختصري است شامل مطالب مهم از علم درايه که با وجود اختصار از اهميت بسزايي برخوردار بوده و مورد توجه پژوهشگران در اين علم قرار گرفته و شروح و ترجمه‌هاي متعددي بر آن نگاشته است. گرچه «وجيزه» شيخ بهايي اولين رساله در علم درايه نيست ولي به جهت نوآوريها و نظرات جديدي که مؤلف در اين رساله با جملات کوتاه و رسا بيان داشته و اسلوب متين و تقسيم‌بندي تازه‌اي که از حديث ارائه نموده، امتياز خاصي در بين تأليفات درايهاي شيعه بدست آورده است.
تاکنون بيش از 160 نسخه خطي از اين رساله در کتابخانه‌هاي ايران شناسايي شده است، از جمله نسخه شماره 909 کتابخانه وزيري يزد، تحرير شده در 1004، و نسخه کتابخانه دانشکده پزشکي شيراز کتابت شده در 1009 بخط محمد شريف يزدي و نسخه شماره 4316 کتابخانه دانشگاه تهران که به ُخط محمدبن علي تبنيني در 1011 کتابت شده است و نيز نسخه شماره 7097 کتابخانه آستان قدس که به خط علي‌بن احمد نباعي است با تاريخ تحرير 1012.
چهارده چاپ از اين رساله سراغ داريم که قديمي‌ترين آن به سال 1302 به ضميمه منتهي‌المقال بوده و جديدترين آن به سال 1413 در مجله تراثنا با تصحيح ماجد غرباوي.
وجيزه را شيخ عبدالرحيم اصفهاني (1367 ق) به عربي به نظم کشيده و آنرا «موجز المقال» نام نهاد و در 1343 ق به صورت سنگي به چاپ رسيده است.
ترجمه فارسي وجيزه با اسم «حديث‌شناسي» از سيد مهدي مرعشي به چاپ رسيده است و سيد مرتضي صدرالافاضل هندي (1407 ق) نيز آنرا به اردو ترجمه نموده است.
شروح متعددي بر وجيزه نگاشته‌اند و تعداد اندکي از آنها به چاپ رسيده از جمله: شرح مبسوط و ارزنده مرحوم سيد حسن صدر (1354 ق) موسوم به «نهاية الدراية» که بارها به چاپ رسيده است و نيز «الدرّه العزيزة» ميرزا محمد علي حسيني شهرستاني (1344 ق) و «صفائح الابريز» امجد حسين الله آبادي و « الجوهرة العزيزة» سيد علي محمد نقوي نصيرآبادي (1312 ق) که سه شرح بر وجيزه نگاشته و تنها شرح مذکور در هند به چاپ رسيده است. تعليقات سيدابوالحسن مولانا تبريزي و تعليقات سيدعلاء الدين موسوي و شرح فارسي سيد مهدي مرعشي نيز از جمله شروحي‌اند که همراه با متن وجيزه به چاپ رسيده‌اند.
الذريعه 25/51 ؛ مشار عربي 985، التراث العربي 5/448؛ فهرست الفبايي آستان قدس رضوي 600؛ فهرست کتابخانه وزيري يزد 2/749 ؛ فهرست دانشگاه تهران 13/3279.
الوجيزة في الدراية
مولي آقا احمدبن مصطفي‌بن احمد خوئيني قزويني (1307 ق)
رساله‌اي است در علم درايه، مفصلتر از «الوجيزة» شيخ بهايي و نسخه‌اي از آن در مکتبه- ميرزا حسين - فرزند مؤلف - موجود بوده است.
از همين مؤلف کتاب «مرآة المراد في تراجم الاوتاد» در کتابخانه آيةالله مرعشي موجود است.
الذريعه 25/45 ؛ مصفي المقال 2؛ التراث العربي 5/37 «مراة المراد في التحقيق شبهات رجال الاسناد».
الوجيزة في الدراية و الفوائد الرجالية
عبد‌الرزاق علي رضا واعظ اصفهاني حائري همداني (قرن 14)
مؤلف که از نوادگان ملافتح‌الله واعظ قزويني (صاحب ابواب الجنان) بوده رساله حاضر را در موضوع علم درايه نگاشته و در پايان آن فوايدي به عنوان مستطرفات و فوايد متفرقه ملحق نموده و تأليف آن را در روز چهارشنبه 24 رمضان 1344 به پايان رسانده است.
رساله ابواب و فصول خاصي ندارد و نسخه مؤلف در کتابخانه مؤسسه دارالحديث نگهداري مي‌شود و نسخه‌اي ديگر از آن در کتابخانه آيةالله مرعشي موجود است.
آغاز: بسمله بحمدالله ... ان هذه وجيزة عزيزة في مهمات علم دراية الحديث
الذريعه 25/50؛ مصفي المقال 229؛ مجله ميراث شهاب 19/112.
الوجيزة في علم دراية الحديث
حسين لاجوردي کاشاني = المنظومة الوجيزة
الوجيزة خلاصة علم الدراية
از: حسين بن عبدالصمد عاملي (984 ق)
دانشمند فقيد مرحوم خان بابامشار در فهرست کتب چاپي عربي (984) ، اين کتاب را به شيخ حسين عاملي نسبت داده و چند چاپ از آنرا گزارش نموده است. اين نسبت اشتباه است. «الوجيزة» از تأليفات شيخ بهايي جناب شيخ حسين عاملي است.
وصول الاخيار الي اصول الاخبار
عزالدين حسين بن‌عبدالصمد عاملي (984 ق)
مؤلف که از شاگردان شهيد ثاني بوده، اين کتاب را در علم درايه مرتب بر «اصل»هاي متعدد نگاشته و بخش مهمي از کتاب را به بحث درباره وجوب تبعيت از ائمه معصومين عليهم‌السلام اختصاص داده است.
افندي در رياض‌العلماء مي‌نويسد: و من مؤلفاته کتاب «وصول الاخيار الي اصول الاخبار» و هو کتاب حسن طويل الذيل جداً في علم الدراية، و قد ذکر في اوله أدلة الامامة و اطال البحث فيها .... و هو کثير الفوائد و المطالب، و هو ثاني مؤلف في علم الدراية من طريقة اصحابنا، و قدسبقه استاده الشهيد الثاني بذلک.»
بيش از ده نسخه خطي از اين کتاب شناسايي شده که اقدم نسخ موجود به خط شريف بن بهاء الدين علي حسني رامدي در شوال 967 کتابت شده و به شماره1044در کتابخانه دانشگاه تهران موجود است، پس از آن نسخه شماره کتابخانه آيةالله گلپايگاني است که بخط محمدعلي غروي با تاريخ کتابت 1007 مي باشد.
وصول الاخيار نخستين بار به سال 1306 ق به خط احمد تفريشي به صورت سنگي به چاپ رسيد و پس از آن به سال1401 با تصحيح سيد‌عبداللطيف کوهکمري در قم منتشر شده است وبار ديگر با تصحيح و تحقيق استاد سيدمحمدرضا حسيني جلالي به چاپ مي رسد.
الذريعه 25/ 101 ؛ مصفي المقال 147؛ فهرست دانشگاه تهران 5/1750؛ رياض العلماء 2/108 -121.
الهداية في علم الدراية
از: ابوطالب بن ابي ابي‌القاسم موسوي زنجاني (1329ق)
از اين مولف، کتاب «الکفاية في علم الدراية » را بيشتر معرفي نموديم ، نسخه، شماره 9583 کتابخانه مجلس شوراي اسلامي متحمل کتابي است با عنوان « الهداية في العلم الدراية » ممکن است متحد با کتاب سابق الذکر باشد .
هداية الدراية
از: محمد بن سليمان تنکابني (1302ق) تنکابني در قصص العلماء (ص 84) ضمن شمارش تأليفاتش ، از اين کتاب ياد نموده و گفته است : هداية الدراية در حل عبارت «من اجمعت العصابة علي تصحيح ما يصح عنه ...» بنابراين موضوع رساله پيرامون اصحاب اجماع است .
الذريعه 25/175
هدية المحدثين
از: علي اکبربن غلامعلي مروج الاسلام کرماني خراساني ( قرن 14)
رساله ايست در علم درايه به فارسي شامل مقدمه و ده فصل وخاتمه که تاليف آن در 1348ق به پايان رسيده و در همان سال و در 183صفحه قطع جيبي به صورت سنگي در تهران و مشهد به چاپ رسيده است. نسخه هاي خطي اين کتاب به شماره 3576 در کتابخانه مجلس و به شماره 7192 در کتابخانه آية الله مرعشي نگهداري مي‌شود . نسخه چاپي کتاب همراه است با تقريظهايي از شيخ عباس قمي و شيخ علي اکبر نهاوندي و محمد باقر بيرجندي . عناوين اجمالي کتاب : مقدمه در معني درايه و فضيلت علم حديث ، فصل اول : در اقسام خبر از حيث صدق و کذب ، فصل دوم : در اخبار متواتر وآحاد ، فصل سوم : در تقسيم اخبار به پنج نوع ، فصل چهارم : در اقسام خبر واحد ، فصل پنجم: در کيفيت روايت حديث ، فصل ششم : در رد و قبول حديث ، فصل هفتم: در الفاظ مدح يا ذم راوي ، فصل هشتم در طرق تحمل حديث ، فصل نهم : در آداب کتابت حديث ، فصل دهم : در آداب محدث و طالب حديث ، خاتمه در مدح کتب اربعه .
فهرست کتابخانه مجلس 10/1543؛ فهرست کتابخانه مرعشي 18/329 ؛ فهرست کتب چاپي فارسي ، مشار 5/5474 ؛ مصفي‌المقال 340 .
هدية المحصلين (درايه فارسي)
از: شيخ علي اکبر بن غلامعلي مروج الاسلام کر ماني خراساني ( قرن 14) مؤلف قبلا کتاب هدية‌المحدثين را تأليف نموده بود ،آنچه را که در آن کتاب مجمل بود ، در اين کتاب توضيح داده و همراه با اضافاتي کتاب جديد را پديد آورده است .
اين کتاب نيز همانند کتاب قبل به چاپ رسيده است: در مطبعه مصطفوي تهران به سال 1378 ق، 226 ص رقعي
در فهرست آستان قدس رضوي از اين کتاب بعنوان «هداية‌المحدثين» ياد شده است.
فهرست آستان قدس رضوي، ج 6 ، ص 686، شماره چاپي 19210 و 25351؛ مصفي المقال 340؛ فهرست کتب چاپي فارسي، مشار 2/2053 و 5/5474.
الهدية المکية ( = ارحوزة في الدراية)
از: ابوالحسن‌بن محمد کاظم جاجرمي (قرن 13)
ناظم اين ارجوزه را براي فرزندش محمد حسين - در سفر حج سال 1245 ق ساخته و فرزند ديگرش - نصرالله - تعليقات و حواشي بسياري بر آن زده است.
آغاز: الفتها بالنظم في الدراية بعون ربي واهب الهداية
الذريعه 18/80 رقم 769 و 25/213 رثم 236 و 26/251 رقم 1362؛ مصطفي المقال 26.
يتيمة المحدث (فارسي)
از: شيخ علي اکبربن غلامعلي مروج الاسلام کرماني خراساني (قرن 14)
از اين مؤلف کتابهاي «هدية المحدثين» و «هدية المحصلين» در درايه را معرفي نموديم. «يتيمة الحديث» عنوان ارجوزه‌اي در درايه است به فارسي که شيخ خراساني از آن در کتاب «هدية المحصلين» نام برده و ابياتي از آن را آورده است.
الذريعه 10/138 «رجال الشيخ علي اکبر» و 25/213 رقم 331؛ مصفي المقال 340.