آدمى با گوهر گرانبهاى تفكر و تعقّل و قوّهء انتخاب و اختياراز ديگر موجودات متمايز است و كرامت
مسوءوليت تكاليف الهى به او ارزانى شده
كه با عمل به آنها به سعادت ابدى خواهد رسيد.
افرادى كه داراى شرايط ذيل باشند مكلّف به آن تكاليف خواهند بود:
-- بلوغ
-- عقل
-- قدرت .
بنابراين فرد عاقل و بالغ كه قادر بر انجام وظايف شرعى باشد
در مقابل امرها و نهى هاى الهى مسوءوليت
دارد و در صورت سرپيچى از آنها
عذاب خواهد شد و به پاداش اطاعت از آن فرامين هم خواهد رسيد. پس كودكان
و افراد ديوانه و كسى كه قدرت بر انجام واجبات ندارد
مكلّف نبوده و عملى بر او واجب يا حرام نيست . از
اين روست كه اگر ديوانه يا طفل دروغ بگويد
يا نماز نخواند عذاب نمى شود
گرچه ـ از فضل الهى ـ در
موارد بسيارى
اعمال نيك آنها ثواب دارد; مثل اين كه اگر طفلى به طور صحيح نماز بخواند يا حج بجا
آورد
پاداش دارد. امّامكلّف بر انجام اين اعمال نمى باشد و در صورت ترك آنها عذاب نخواهد شد.
گفتنى است ولىِّ آنها و نظام اسلامى نسبت به بسيارى از اعمال ناپسند آنها مسئولند و به همين سبب بر
ولىّ طفل است كه او را از تجاوز به حقوق مردم باز دارد و بر حاكم است كه جهت حفظ نظم عمومى و اجراى
عدالت او را تنبيه كند.
در يك تقسيم كلّى
تمام احكام دينى را به دو دسته تقسيم كرده اند:
-- تكليفى
-- وضعى
احكامى است كه تكليف و وظيفهء انسان را نسبت به اعمال و رفتار وى مشخص مى كند
مانند واجب
بودن نماز و حرام بودن ظلم .
احكامى است كه وضعيت و كيفيّت اشياء را در ارتباط با اعمال انسان مشخص مى كند
مثل صحيح
بودن نماز يا باطل بودن روزه
طهارت برخى اشياء و نجاست برخى ديگر.