يكى از شخصيتهاى بارز و برجسته قرآن لقمان حكيم است كه در تاريخ نيز از او بسيار ياد شده است. وى از دانشمندان تيزبين و دورانديش و حكيمان فرزانه جهان بشريت و معاصر حضرت داود نبى بوده است. برخى او را غلامى سياه از سرزمين سودان دانستهاند كه دلى روشن و انديشهاى باز و ايمانى استوار داشت.(1)
بعضى ديگر گفتهاند:
عبدى حبشى و قاضى در ميان بنىاسرائيل بوده است.(2)
ديگرى گويد: او قهرمان و حكيمى افسانهاى از عربستان پيش از اسلام است.(3)
نام لقمان تنها دوبار در سراسر قرآن ذكر شده، اما آيات متعددى صفات و مواعظ او را بيان مىكند و يك سوره بهنام اوست. مهمترين موضوع درباره اين شخصيت قرآنى اين است كه آيا او پيامبر بوده يا نه. در اين خصوص، بيشتر روايات موجود، نبوت وى را نفى كرده و او را عبد صالح خدا معرفى كردهاند.
صاحب مجمع البيان مىگويد:
نافع از ابن عمر روايت كرده كه گفت: از رسولخدا شنيدم مىفرمود:
بحق مىگويم كه لقمان پيغمبر نبود، و لكن بندهاى بود كه بسيار فكر مىكرد و يقين خوبى داشت، خدايش را دوست مىداشت و خدا نيز دوستدار او بود و به دادن حكمت بر او منتنهاد.(4)
قرآن او را بيش از هر صفت، به فرزانگى ستوده است:
وَلَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ؛(5)
و به راستى، لقمان را حكمت داديم كه: خداوند را سپاس بگزار.
وَمَنْ يُؤْتَ الحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِىَ خَيْراً كَثِيراً؛(6)
و هر كس فرزانگى داده شود، نيكى بسيار داده شده است.