83
جامعه هاي جديد با تفاوت شدت وضعف در ميان آنها عموما چنين هستند وبه اين جهت مدارا گري دولت ها در جهان امروز اجتناب ناپذير است. در خصوص اعتقادات ديني نيز بايد به واقعيت انکارناپذير « پلوراليسم ديني » در جهان معاصر توجه کرد. « پلوراليسم ديني » اصولا يک موضوع « برون ديني » است نه در ون ديني وبحث در باره آن بحث فلسفي است نه بحث کلامي.
مسأله اين است که در حال حاضر واقعا اثبات قطعي حقانيت يا بطلان يک دين غير ممکن گشته است. مباحث فلسفي نشان مي دهد ما با اديان متعدد ومتفاوت که هرکدام دلايلي براي مقبوليت وحقانيت خود ارائه مي کنند مواجه هستيم واين دلايل به آساني وروشني نه قابل نقض نهايي هستند ونه قابل ابرام نهايي. پس کثرت فلسفي اديان واقعيتي است که خود را برما تحميل مي کند ونه يک عقيده ديني يا کلامي که آن را مي پذيريم يا رد مي کنيم.
يک متکلم و يا متأله مي تواند از منظر در ون ديني خودش عليه پلوراليسم ديني فتوا صادر کند، اما يک دولت هرگز نمي تواند چنين کاري کند. دولت تنها مي تواند وبايد واقعيت « پلوراليسم ديني » را در ک کند وبراساس آن با اعتقادات متفاوت ديني مدارا نمايد.
البته مدارا را از دولتي مي توان انتظار داشت که مشروعيت سياسي آن بر عقيده ديني معيني استوار نباشد ويا آن عقيده ديني، حداقل حقانيت نسبي اديان ديگر را نيز به رسميت بشناسد.
در غير اين صورت دولت ناچار خواهد شد براي حفظ مشروعيت خود که پايه قدرت اوست اديان ديگررا به گونه اي به حاشيه براند يا آنها را سرکوب کند و در نهايت به يک مدارا وتحمل صوري تن دهد. هر چه دامنه اجتماعي، ارزشي وفرهنگي ادياني که غير از «دين دولت» است وسيع تر باشد تعارض دولت با آن گسترده وبحرآنها ي اجتماعي وسياسي عميق تر مي گردد.
در پايان بحث مدارا وتحمل لازم مي دانم نظريه کساني که اصل مدارا را که در کشور ما تحت عنوان « تساهل وتسامح » مطرح شده با عنوان کردن « تساهل اسلامي » به « مداراي صوري » فرومي کاهند مورد توجه قرار دهم وبه بررسي ونقد آن بپردازم.