در ضمن توصيه مى‏كنيم به اشارتهاى ربوبى در دو مورد ازآيات قرآنى خوب دقت شود. هر دو مورد در خصوص صاحبان تقوا و طالبان رضوان، و در مقام بيان خصوصيات آنان است. در هر دو مورد، استغفار در «سحر» را از خصوصيات آنها مى‏شمارد. اين دو مورد عبارتنداز:

1- آيه 17 سوره آل عمران كه مى‏فرمايد:

«الصابرين و الصادقين و القانتين و المنفقين و المستغفرين بالاسحار».

جمله «و المستغفرين بالاسحار» استغفار در سحر را به عنوان يكى از خصوصيات آنها بيان مى‏كند.

2- آيه 18 سوره ذاريات كه مى‏فرمايد:

«و بالاسحار هم يستغفرون».

اينجا هم استغفار در سحر يكى از خصوصيات آنها ذكر شده است. تعبير آيه، و تركيب كلمات ،حكايتها هم دارد كه صاحبدلان مى‏فهمند.

(حافظ)

شرايط و اركان استغفار

شرايط لازم، و اركان استغفار، در حقيقت، همان شرايط و اركان توبه است كه در مبحث توبه گذشت، و لازم است به آنجا مراجعه شود. آنچه در آنجا به عنوان شرايط و اركان لازم توبه ذكر گرديده است، همه آنها در «استغفار» لازم است، چه در استغفار براى گناهان كبيره و حرامها، و چه در استغفار براى «گناهان مرتبه» چيزى كه هست اينكه بعضى از آنها، مانند قضاى فرايض فائته و اداى حقوق تضييع شده و جبران آنها، در استغفار براى «گناهان مرتبه» موردى نخواهد داشت.

نكته‏اى كه بايد بدانيم، اين است كه در استغفار به لحاظ اينكه از مصاديق دعا و بهترين دعاهاست، علاوه بر شرايط و اركان مذكور، شرايط لازم در دعا هم بايد مراعات شود. اهم شرايط دعا عبارتنداز:

اصرار بر مسئلت، اقبال بر حاجت، حفظ استكانت، و رجاى اجابت.

اين امور يا شرايط چهارگانه در هر دعا و مسئلتى بايد مراعات شود، چه استغفار باشد و چه غير آن. در گذشته در خلال مطالبى كه در خصوص استفغار داشتيم، گرچه اين امور را با اشاره گذرى و كوتاه يادآور شديم، ليكن اهميت بسيار بالاى اين امور در استجابت دعا و استغفار، مانع از اين است كه به همان اندازه اكتفا شود. بدين جهت در اينجا به اجمال به بيان آنها مى‏پردازيم.

اصرار بر مسئلت

اصرار و الحاح در دعا و مسئلت، چه در استغفار و چه در غير آن، از جمله امورى است كه اگر توأم با امور ديگر، يعنى توأم با اقبال بر حاجت، حفظ استكانت، و رجاى اجابت باشد، در برآورده شدن حوايج حساب