مفهوم آزادی از دیدگاه مسلمانان

25ـ نك: به صفحات 183 ـ 188.

26ـ جرجانى تعريفات مصحح فلوگل (G. Flںgel) (ليپزيگ: 1845) ص112.

جرجانى با ابتدا كردن به معناى (ضعف) كه به ريشه ر ـ ق ـ ق (رقّ) منسوب است رق و بردگى را اين گونه توضيح مى دهد: (رق يعنى يك ضعف و عجز كه از لحاظ نظرى (عجز حكمى) از قانون نشأت گرفته و اساساً مجازاتى براى كفر بود. رق عجز است زيرا برده حق شهادت دادن قاضى بودن و مانند آن را ندارد. اين عجز به اين جهت از لحاظ نظرى از قانون نشأت گرفته كه برده از نظر بدنى معمولاً نيرومندتر و تواناتر از انسان آزاد براى كاركردن است.) هم چنين نگاه كنيد به تهانوى كشاف اصطلاحات الفنون (كلكته:62 ـ 1854 Indica Bi iotheca) ص582 رق; زين الدين المرقينانى (GAL I 382). فتاوى فصول الاحكام فى اصول الاحكام (كلكته: 1827) 1336. هم چنين به پاورقى 14 از فصل چهارم و به بحث بريسان (B yson) در پاورقى شماره54 در فصل پنجم بنگريد.

27ـ يعنى تعهدات و قوانين اجتماعى و مذهبى.

28ـ جرجانى همان ص90.

29ـ او در نيمه اول قرن شانزدهم مى زيسته است. بنگريد: GAL Suppl.

I 648. اثر او تعليقِ به كرّات چاپ شده بر (هدايه) برهان الدين المرغينانى (وفات: 593/1197) مى باشد. تعريف آزادى در فصل آزادسازى بردگان (كتاب العتق) انتشارات قسطنطنيه: 1300 ـ 1299 ج1 ص360 آمده است.

30ـ به نظر مى رسد كه اين اثر با (مجمع السكوك فى التصوف) نوشته سعدالدين الخيرآبادى كه گفته مى شود در