كعب در آخر خلافت عثمان وقتى ديد ستاره اقبال معاويه درخشندگى دارد به شام مسافرت كرد ولى از بخت بدى كه داشت در خمص در سن 104 سالگى مرد (سال 35 - 32 هجرى )

به هر حال كعب به ظاهر فقيه و در سلك روحانيين بود و شاگردانى داشته كه از او روايت مى كرده اند ولى اين مرد از روحانيت خود سوء استفاده كرده و هميشه به طرفدارى خليفه هاى وقت با على مخالفت مى كرد و در اين مناظره (ابوذر با عثمان ) به نفع عثمان فتوا داده است و پيش او محبوب شد ولى ابوذر كه فقط مى خواست تابع دستور اسلام باشد مستوجب اهانتها و تبعيدهاى پى در پى . (و در آخر مرگ در ربذه ) و داستان مناظره از اين قرار است :

مناظره ابوذر حامى مستضعفان با كعب الاحبار حامى مستكبران

يكبار عثمان ابوذر غفارى را طلبيد و خواست با نرمى با وى به كنار بيايد، ابوذر نزد او رفت ، كعب الاحبار و عده اى نيز دور او بودند.

عثمان گفت : ابوذر چه وقت دست از كارهايت مى كشى ؟ ابوذر گفت : تا وقتى كه داد فقرا از ثروتمندان گرفته شود.

عثمان خطاب به حضار: اگر كسى زكات مالش را بدهد باز هم حقى به گردن او هست ؟ كعب : نه يا اميرالمؤ منين ، اگر زكات مالش را داده باشد و خانه اى از يك خشت طلا و يك خشت نقره بنا كند چيزى بر او واجب نيست .

ابوذر عصاى خود را به سينه كعب زد: دروغ گفتى ، آنگاه اين آيه را خواند:

ليس البر ان تولوا وجوهكم قبل المشرق و المغرب و لكن البر من آمن بالله و اليوم الاخر و الملئكة و الكتاب و النبيين و آتى المال على حبه ذوى القربى و اليتمى و المساكين و ابن السبيل و السائلين و فى الرقاب و اقام الصلاة و آتى الزكاة و الموفون بعهدهم آذآ عاهدوا و الصابرين فى الباساء و الضراء و حين الباس اولئك الذين صدقوا و اولئك هم المفلحون .

نيكوكارى اين نيست كه روى خود را به طرف مشرق و مغرب برگردانيد، بلكه نيكوكار كسى است كه به خدا و قيامت و ملائكه و قرآن و پيغمبران ايمان بياورد و روى دوستى خدا مال خود را به خويشاوندان خود يا خويشاوندان پيامبر (چون هر دو احتمال هست ) و يتيمها و بينوايان و مسافرى كه در سفر بى پول مانده است و گدايان و آزاد كردن بنده بدهند و نماز را بر پا بدارد و زكات بدهد و آنانكه به پيمانى كه بسته اند وفا مى كنند و آنهائى كه در فقر و مرض و جنگ و سختى شكيبائى مى كنند اينها كسانى هستند كه راست گفتند و اينها رستگارانند.(213)