براى به وجود آمدن حوزه علميه مشهد نمى توان عاملى خاص و مغاير با عامل عمومى و همگانى تأسيس ديگر حوزه هاى علمى مذهبى تعيين كرد . در روزگار قديم چون از يك سو رفت و آمد ميان اقطار مختلف با صعوبت انجام مى گرفت و مسافرت به شهرهاى بزرگ و حضور در مجامع علمى براى همه كس مقدور نبود . و از سوى ديگر بر اثر محدود بودن رشته هاى علوم و يكنواخت بودن سيستم تحصيل و تدريس در همه فنون مراكز بحث و تحقيق منحصر به حوزه هاى علمى مذهبى بود - ناچار در اغلب شهرها و آباديهاى معمور مدارسى چند متناسب با تعداد نفوس و وضع روحيه اهالى وجود داشت و در آن مدارس علوم و فنون مختلف مانند فقه حديث تفسير طب هيأت فلسفه ادبيات رياضيات و ديگر رشته هاى علمى رايج تدريس مى شد و اساتيد هر يك از اين رشته ها طالبان و شاگردان را تا ميزان قدرت خود ارشاد و تربيت مى كردند . البته در بعضى شهرها به خاطر موقعيتهاى خاص سياسى يا اجتماعى و يا مذهبى و يا به علل ديگر ممكن بود اساتيد بيشترى و بزرگترى گرد آيند و در نتيجه حوزه هاى درسى گرمتر و شاگردان فراوانتر فراهم آيد . به همين جهت است كه اكنون در اكثر يا تمامى شهرهاى قديمى مدارس علمى كهن يا آثار باقيمانده آنها موجود است و بر وجود حوزه علميه در اين شهرها