)سوق دهنده آن به سوى بهشت است ؛ چه اين كه خود ايشان فرمود:
(اَلا مـَنْ تـَعـَلَّمَ الْقـُرْآنَ وَ عـَلَّمـَهُ وَ عـَمـِلَ بـِمـا فـيـهِ فـَاءَنـَا سـائِقٌ لَهُ اِلَى الْجـَنَّةِ وَ دَليـلٌ اِلَى الْجَنَّةِ)^191 آگـاه بـاشـيـد كـه هـركـس قـرآن بـيـامـوزد و بـه ديـگـران يـاد دهـد و بـه احـكام و دستورات آن عمل كند، من سوق دهنده و راهنماى او به سوى بهشت هستم .
(تـدبّر) در لغت ، به معناى تفكر در باطن و عاقبت كارها است .^192 با توجه به اين مـعـنـا، تـدبـر در قـرآن يـعـنـى : انـديـشـيـدن در مـقـاصـدى كـه آيـات قـرآن بـراى تـفهيم آن ها نـازل شـده اسـت . به عبارت ديگر، (تدبّر) يعنى : گذر از ظاهر لفظ و رسيدن به حقايقى كه قرآن بدان ها اشاره دارد.
تـوجـه بـه تـدبـّر در قـرآن از جـمله مواردى است كه قرآن مجيد به آن توجه خاص داشته و در آيـاتـى مـطـرح نـموده است . در آيه اى ، هدف از نزول قرآن را تدبّر و پندگيرى از آن دانسته است :
(كِتَابٌ اءَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا اَّيَاتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ أُولُوا الْأَلْبَابِ)^193 ايـن كـتـابـى اسـت پـر بـركـت كه بر تو نازل كرده ايم تا در آيات آن تدبّر كنند و خردمندان متذكر شوند.
و در آيـه ديـگـر، كسانى را كه در قرآن تدبّر نمى كنند، سخت مورد نكوهش قرار داده و فرموده است :
(اءَفَلاَ يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْاَّنَ اءَمْ عَلَى قُلُوبٍ اءَقْفَالُهَا)^194 آيـا آن هـا در قـرآن تـدبـّر نـمـى كـنـنـد يـا بـر دل هـايـشـان قفل نهاده شده است .
تـاءكـيـد بـر قـرائت قـرآن ، كـه در گـذشته بيان كرديم ، بدين منظور است كه مقدمه و گامى بـراى شـنـاخـت قرآن باشد و شناخت نيز بدون تفكر امكان پذير نيست . از اين رو، امير مؤ منان ، على (ع )، فرموده است :
(اَلا لا خَيْرَ فى قِراءَةٍ لَيْسَ فيها تَدَبُّرٌ)^195 آگاه باشيد كه در قرائتى كه همراه آن تدبّر نباشد، خيرى نيست .
امـام صـادق (ع )در تـفـسير آيه (يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ) تلاوتى را ذكر كرده اند كه ثمره اش تدبّر در آيات است . ايشان مى فرمايد:
(ايـن تـلاوت كـنـنـدگـان بـه حـق ) كـسـانـى انـد كـه بـه شـيـوه تـرتـيـل ، آيـاتـش را مـى خـوانـنـد و مـعـانـيـش را فـهـم مـى كـنـنـد و بـه احـكـام آن عـمـل مى نمايند و اميد به وعده الهى دارند و از عذابش در خوف و هراسند و قصص آن را مجسم مى بـيـنـنـد و از مـَثـَل هـايـش عـبـرت مـى گـيرند و اوامرش را اجرا مى كنند و از محرّماتش دورى مى گزينند.
و آن ـ بـه خدا قسم ـ صرفاً با حفظ آيات و چينش منظّم حروف و تلاوت سوره ها و يادگيرى يك دهـم و يـك پـنـجـم قـرآن حـاصـل نـمـى شـود؛ (كـسـانـى كـه تـنـهـا بـه هـمـيـن مسائل اكتفا كنند) حروفش را حفظ و حدودش را تباه كرده اند. (حق تلاوت ) فقط تدبّر در آيات آن اسـت ؛ چـرا كـه خـداونـد مـى فـرمـايـد: (ايـن كـتـابـى اسـت پـربـركـت كـه بـر تـو نازل كرديم تا در آيات آن تدبّر كنند و خردمندان متذكر شوند.)^196
مـراجـعـه بـه قـرآن بـراى تـدبـّر بـه دو صورت ممكن است : مراجعه مستقيم و مراجعه آموزشى . البته براى اين كه مراجعه كننده به قرآن دچار انحراف نشود و در جريان تدبّر در آيات به اشتباه نيفتد، داشتن حداقل شرايطى براى او ضرورى است .
الف ـ مـراجعه مستقيم : در اينجا، ابتدا به شرايطى كه براى مراجعه مستقيم به قرآن ضرورت دارد، اشاره مى كنيم :
1 ـ دانـسـتـن زبـان عـربى : از آن جا كه قرآن به زبان عربى است ، ياد گرفتن زبان عربى شرط اول مراجعه مستقيم به قرآن كريم است .