از رواياتى كه از طريق محدّثان شيعه و سنّىنقل شده است ، به روشنى بر مى آيد كه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله از دوازده جانشين خود خبر داده است . مسلم از جابر بن سمره نقل مى كند كه پيغمبرصلى الله عليه و آله فرمود:
لايزال الاسلام عزيزا إ لى اثنى عشر خليفه .
عزت اسلام به دوازده جانشين بستگى دارد.
در اين جا ذكر گفتارى از يكى از دانشمندان اهل سنّت شنيدنى است كه مى گويد:
مقصود پيامبر از اين دوازده خليفه همان امامان دوازده گانه ازاهل بيت اويند؛ زيرا شمار خلفاى راشدين از دوازده كم تر است و نيز پادشاهان اموىشمارشان از دوازده كم تر است و همگى جز عمر بن عبدالعزيز عناصرى ظالم و ستمگربوده اند. گذشته از اين ، پيامبر در برخى روايات فرموده است ، اين دوازده نفر از دودمان هاشمند در حالى كه خلفاى بنى اميّه از تيره اميّه هستند. و نيز نمى توان اين دوازده خليفه را به خلفاى عباسى دانست ، چون تعداد آن ها از دوازده نفر بيش تر است و آنان همواره بانزديكان پيامبر در جنگ و ستيز بودند. ناگزير مقصود پيامبرصلى الله عليه و آله ازدوازده خليفه همان عترت و اهل بيت اوست ؛ كسانى كه داناترين ، پارساترين با فضيلت ترين مردم عصر خويش بوده اند و علوم خويش را سينه به سينه از طريق پدران خود ازپيامبرصلى الله عليه و آله گرفته بودند.(1)
آرى اينان راهنمايان راستين بشريّت بوده و هستند و پيامبر گرامى اسلام به دو ركن ركنين سفارش فراوان فرمود: قرآن و عترت و آنچه امروز از مشكلات سياسى ، اقتصادى ،اجتماعى ، اخلاقى ، فرهنگى و علمى داريم ، سرچشمه اش رويگردانى از قرآن و عترت است .
اينك جوامع اسلامى بر اثر دورى از تعاليم حيات بخش قرآن و عترت مانند تهيدست وبيچاره اى مى ماند كه گرسنه و ناتوان بر روى گنج ها از پاى افتاده است . گروهىبه جاى فهم صحيح قرآن و عمل به آن ، به ظواهرش قناعت كرده و شمارى ديگر به جاىكسب معرفت و روش ديندارى از عترت و فرا گرفتن دستورهاى آن بزرگواران به تعريف و تمجيد تنها بسنده كرده اند. براى نشان دادن اين كه چگونه با پيروى ازاهل بيت مى توان جامعه را از امنيّت و عدالت و عزّت و اقتدار دينى و اقتصادى و ارزش هاىمعنوى و اخلاقى برخوردار ساخت ، نخست بايد با زندگى آنان آشنا شويم . مجموعه حاضر قطره اى از درياى زندگى پر بار امام باقرعليه السلام است .
دوران امامت آن حضرت از دشوارترين دوره هاى زندگانى سياسى امامان عليهم السلام به شمار مى رود. امام باقرعليه السلام با پنج تن از خلفاى بنى اميّه ، كه هر يكى ازديگرى (جز عمر بن عبدالعزيز) در بيدادگرى و ظلم و جنايت و... گوى سبقت را ربوده بود، معاصر بوده است .
آنان از محبوبيّت امام باقرعليه السلام در ميان مردم به دليل سجاياى اخلاقى و علمى و معنوى اش بيم داشته و همواره در پى فشارهاىگوناگون و مزاحمت ها براى آن حضرت بوده اند و حتّى گاه برخى خويشاوندان حضرت باقرعليه السلام را عليه آن حضرت تحريك مى كردند و امام باقرعليه السلام ازسوى برخى خويشاوندانش مانند زيد بن حسن (2) و ابوهشام (3) فرزند محمّد حنفيّه نيز آزار ديده است .
چون به زندگانى امامان شيعه پيش از امام باقرعليه السلام باز مى نگريم ، در مىيابيم كه آنان جز اميرالمؤ منين على عليه السلام نتوانسته اند انديشه و فرهنگ اسلام رابى پرده به مردم معرّفى كنند.
از اين رو، حق در پس پرده ماند، ولى امام باقرعليهالسلام در شرايطى قرار گرفت كه توانست نهضت فرهنگى عظيمى پديد آورد و درزمينه هاى تفسير، فقه ، كلام ، اخلاق ، تاريخ و... شاگردانى بزرگ همانند جابر بنيزيد جعفى ، محمد بن مسلم ، زراره و... پرورش دهد و مبارزه هايى پيگير و مداوم عليهانحرافات فكرى از