... حق تعالى روز به روز پادشاهى را كه رعيت را بر انقياد شرع داشته و خود نيز انقياد نمايد، نصرت و توفيق مىبخشد و گاه باشد كه بدين سبب بر دل آن پادشاه از انوار ملكوت آن مقدار نازل مىشود كه دلش به آن نشأت بينا مىشود؛ لذا همچنانكه در اين نشأت پادشاه هست در نشأت ديگر نيز پادشاه مىگردد، چرا كه عمل او باعث هدايت جمعى كثير از رعيت مىشود.1
به تصريح كلام الهى، نظرخواهى از مردم و مشورت با آنها از حقوق آنان برعهده حاكمان است و آنها موظفاند به مشورتخواهى از مردم در امور مربوط به آنها بپردازند، چنانكه در آيه مباركه «و شاورهم فى الأمر»، پيامبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم مأمور شدهاند تا با مردم درباره امور آنها، مانند جنگ و ساير مسائلى كه مشورت ايشان با مردم در آن مسئله صحيح بوده است، از آنان نظرخواهى كرده و با آنان مشورت كند. نظرخواهى و مشورت پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم با مردم از نظر فيض كاشانى، براى استظهار نظر و رأى مردم، طيب نفس دادن به آنان و ترويج سنت و طريقه مشاوره در امور زندگى در ميان آنها بوده است.2 ضرورت اين امر درباره حاكمان ديگر مسلّمبوده وبه طريقاولى ثابت مىشود.
در قبال وظايفى كه حاكمان به منظور اصلاح امور دينى و دنيوى مردم برعهده مىگيرند مردم نيز موظف به رعايت حقوق و وظايفى در برابر آنها بوده و مسئوليتهايى را برعهده دارند. برخى از اين حقوق و
1. آيينه شاهى، صص 160 و 161. 2. الصافى، ج 1، صص 364 و 365.