صفات و كردار كمال بخش ، در برخى موارد، با يكديگر تضاد ظاهرى دارند و هنر انسان در ايناسـت كـه بـتـوانـد مـيـان چـنـيـن صـفـات و كـردارى را جـمـع كـند. و بداند كه هر كدام ، مناسب چهحـال و مـقـامـى است . در طول هشت سال دفاع مقدس ، رزمندگان چنين هنرى را داشتند؛ از يك سو مىبـايـسـت در بـرابـر دشـمن غدّار و متجاوز، قاطعانه بايستند و آتش دفاع خود را بر آنان فروريـزنـد و از سـوى ديـگـر، بـا اسـيـرانِ دشـمـن ـ كـه تـا چـنـد لحـظـهقبل در مقابلشان مى جنگيدند ـ رفق و مدارا كنند!
قاطعيت و نرمى نيز در ظاهر، همخوان نيستند ولى امير مؤ منان (ع ) مى فرمايد:
(اُخْلُطِ الشِّدَّةَ بِرِفْقٍ وَارْفُقْ م ا ك انَ الرِّفْقُ اَوْفَقَ) (361)
قاطعيت را با نرمى ممزوج كن و تا جايى كه نرمى كارساز است ، نرمى پيشه كن .
مـوقـعيت سنجى ، خردورزى ، ملاحظه حال طرف مقابل و بررسى جوانب موضوع ، به انسان كمكمـى كـنـد كـه تـصـميم بگيرد تا چه حد، شدّت عمل به خرج دهد و چه اندازه نرم و ملايم باشد،همچنين با چه كسى و در چه موقعيتى نرم و مهربان باشد يا قاطع و انعطاف ناپذير، همين طوربايد بسنجدكه آيا قاطعيت سبب سازندگى و بهبود سوژه مى شود يا نرمى و ملاطفت ؟
رهـبر كبير انقلاب ، حضرت امام خمينى (س )، درطول دوران مبارزه و انقلاب ، ابتدا دربرابر ملىگـرايـان دروغـيـن ، ضد انقلاب داخلى و مخالفان نظام ، با نرمى و مهربانى برخورد كرد، امّاوقتى آنان به راه حق نيامدند و بر كار خلاف خود اصرار ورزيدند، با شدت و قاطعيت با آنانمقابله كرد، همان گونه كه جانشين شايسته او حضرت آية الله خامنه اى چنين است .
هـر خـصـلت نـيكوى اخلاقى ، علاوه بر نيكويى ذاتى ، پيامدهاى ارزشمند ديگرى نيز، دارد كهبـر ارزش ذاتـى اش مـى افـزايد. رفق و مدارا نيز چنين است . در ادامه بحث برخى از آن آثار راپى مى گيريم .
رسول اكرم (ص ) مى فرمايد:
(لِكُلِّ شَىْءٍ قُفْلٌ وَ قُفْلُ الاْ ي م انِ الرِّفْقُ) (362)
هر چيزى قفلى دارد و قفل (نگهدار) ايمان ، نرمخويى است .
همان حضرت مى فرمايد:
(مـُنْ اُعـْطـِىَ حـَظَّهُ مـِنَ الرِّفـْقِ اُعْطِىَ حَظَّهُ مِنْ خَيْرِ الدُّنْي ا وَالاْ خِرَةِ وَ مَنْ حُرِمَ حَظُّهُ مِنَ الرِّفْقِ حُرِمَحَظُّهُ مِنَ الدُّنْي ا وَالاْ خِرَةِ) (363)
هـر كـس نـصـيبى از رفق و مدارا داشته باشد، سهمى از خير دنيا و آخرت را مى برد و هر كس ازسهم رفق و مدارا محروم باشد، از سهم (خير) دنيا و آخرت نيز محروم است .
انـجـام بـسـيـارى از كـارهـاى مـهـم دينى و دنيايى با همكارى و همدلى مردم با يكديگر انجام مىپذيرد و لازمه چنين اقدامى ، رفاقت و دوستى با مردم است و آن كه از چنين خصلتى محروم است ،در واقـع تـوان انـجـام كـارهـاى بـزرگ و ثواب آور را از دست مى دهد. هر مسلمانى مى تواند بانـرمخويى و زبان خوش مردم محل را اصلاح كند، مسجد بسازد، آنان را بر ضد اوباش و تهاجمفرهنگى بسيج كند و... در نتيجه خير دنيا و آخرت در همه اين كارها گرد آمده است .
بـدخـلقـى و سـخـت گـيـرى ، بـسـيـارى از كـارهـا رامـشـكـل مـى كـنـد و سـبـب لجـبـازى ديـگـران مـى گـردد و بـعـكـس ، نـرمـخـويـى و رفـاقـت و مدارادل افـراد را بـه دست مى آورد و بسيارى از گره هاى كور كارها را مى گشايد. امير مؤ منان (ع )مى فرمايد:
(اَلرِّفْقُ يُيَسِّرُ الصِّع ابَ وَ يُسَهِّلُ شَدي دَ الاَْسْب ابِ) (364)
ملايمت ، سختى ها را آسان و موانع محكم را باز مى كند.