التَّفَكُّرُ في أحوالِ الاُمَمِ الماضِيَةِ :
انديشيدن در احوال ملّتهاى پيشين
الكتاب
أ وَ لَمْ يَسِيرُوا فِي الْأرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كانُوا أشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَ أثارُوا الْأرْضَ وَ عَمَرُوها أكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوها وَ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَما كانَ اللّه ُ لِيَظْلِمَهُمْ وَ لَـكِنْ كانُوا أنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ» . (4)قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُواْ فِي الْأرْضِ فَانظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ» . (5)(انظر) الأنعام : 11 ، يوسف : 109 ، النحل : 36 ، النمل : 69 ، الروم : 42 ، فاطر : 44 ، غافر : 21 ، 82 ، محمّد : 10 .الحديث
16397- الإمامُ عليٌّ عليه السلام ـ في وصيَّتِهِ لابنِهِ الحسنِ عليه السلام ـ : يا بنيَّ ، إنّي و إن لم أكُن عُمِّرتُ عُمرَ مَن كانَ قَبلي ، فقد نَظَرتُ في أعمالِهِم ، و فَكَّرتُ في أخبارِهِم ، و سِرتُ في آثارِهِم ؛ حتّى عُدتُ كأحَدِهِم ، بَل كأنّي بما انتَهى إلَيَّ مِن اُمورِهِم قد عُمِّرتُ مَع أوَّلِهِم إلى آخِرِهِم . (6)16394- امام على عليه السلام : كسى كه زياد درباره گناهان بينديشد، گناهان او را به سوى خود بكشانند.16395- امام على عليه السلام : هر كه زياد درباره لذّتها بينديشد، آن لذّتها بر او چيره آيند.16396- امام على عليه السلام : هر كه در عظمت خدا بينديشد، متحيّر شود.انديشيدن در احوال ملّتهاى پيشين
قرآن
«آيا در زمين نگرديده اند تا ببينند فرجام كسانى را كه پيش از آنان بودند، چگونه بوده است؟ آنها بس نيرومندتر از ايشان بودند و زمين را زير و رو كردند و بيش از آنچه آنها آبادش كردند، آن را آباد ساختند و پيامبرانشان دلايل آشكار برايشان آوردند. بنا بر اين، خدا بر آن نبود كه بر ايشان ستم كند، ليكن خودشان بر خود ستم مى كردند».«قطعا پيش از شما سنّتهايى [بوده و] سپرى شده است. پس، در زمين بگرديد و بنگريد كه فرجام تكذيب كنندگان چگونه بوده است».حديث
16397- امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزندش حضرت حسن عليه السلام ـ فرمود : فرزندم!هر چند من به اندازه همه كسانى كه پيش از من بوده اند نزيسته ام، اما در كارهاى آنان نظر كرده ام و در اخبار آنها انديشيده ام و در آثارشان سير كرده ام، چندان كه همچون يكى از آنان شده ام و بلكه چنان بر كارهايشان آگاهى يافته ام، كه گويى با اوّلين و آخرين آنها زندگى كرده ام.(انظر) السنّة : باب 1902. الاختلاف : باب 1058 حديث 5058.
1-غرر الحكم : 8561.2-غرر الحكم : 8564.3-غرر الحكم : 9207.4-الروم : 9.5-آل عمران : 137.6-نهج البلاغة : الكتاب 31.