درس هشتم: موادّ قياس - آشنایی با منطق و فلسفه نسخه متنی

پرسش

1 ـ شكل هاى قياس اقترانى حملى را بنويسيد.

2 ـ شرطهاى عمومى انتاج شكل هاى مختلف قياس اقترانى حملى را بنويسيد.

3 ـ شـرطـهـاى اخـتـصـاصـى شـكـل اوّل قياس اقترانى حملى چيست ؟

4 ـ شرطهاى اختصاصى شكل دوم ، سوم و چهارم قياس را بنويسيد.

5 ـ قوانين انتاج يا استنتاج را بنويسيد.

درس هشتم:
موادّ قياس

هـر قـيـاسـى از مـادّه و صـورت تـشـكـيـل شده است . موادّى كه در انواع قياس به كار مى برند،
دگرگونند كه مهمترين آن ها عبارتند از:

محسوسات ( مشاهدات )

مـحـسـوسـات قـضـايـايى هستند كه عناصرشان از راه حواس به ذهن درمى آيند. حواس ‍ انسان يا بـيرونى
اند و يا درونى . آنچه را از گذر حواس بيرونى كسب مى شوند (محسوسات ) و آنچه را از گـذر حـواس درونـى
بـه دسـت مـى آيـنـد، (وجـدانـيـات ) مـى گـويند و مجموع محسوسات و وجدانيات را (مشاهدات ) مى نامند.

حـواس انـسان گزارشگرهايى اند كه از جهان بيرون و درون او گزارش فراهم مى كنند و آن را بـه قـوّه
خـيـال مـى دهـنـد و قـوّه خـيـال فـراورده هـاى حـواس را تـجـزيـه و تـحـليـل و تـركـيـب مـى
كـنـد و عـقل انسان نيز در مرتبه خودش ، از صور و فراورده هاى حسى و خيالى مماثل مى سازد و بعد در آن
ها انواع تصرفات را انجام مى دهد.

از ارسـطـو نـقـل اسـت كـه : هـر كس يكى از حواس خود را از دست دهد؛ دانشى را از كف مى دهد؛ مثلاً
انـسـان كـور مـادرزاد چـون هـيـچ گـاه رنـگ را نـديده است ، تصوّرى درست از رنگ نخواهد داشت و هرگز
نمى تواند معنايى را از رنگ دريابد كه شخص بينا درمى يابد.

در ديدگاه حكماى مشّاء و فلاسفه مسلمان انسان در آغاز تولد از ذهن و مفاهيم تصوّرى و تصديقى ، بـى
بـهـره و روح و نـفـسـش نـسبت به معلومات حصولى ، در جايگاه قوّه و استعداد محض است و مـعـلومـات
تـصـوّرى و حـصـولى خـود را در ايـن جـهـان بـه تدريج كسب مى كند. فلاسفه مسلمان بـرآنند كه چون ذهن
كودك شمارى تصوّر حسّى به دست مى آورد، توان آن مى يابد كه از آن ها مـفـاهـيم عقلى و كلّى بسازد و
سپس ، از گذر فعاليّت هايى ويژه ، داراى يك سلسله مفاهيم ديگر شود كه آن ها را (بديهيّات اوّليّه ) مى
گويند.

خواجه نصيرالدين درباره منشاء علوم حصولى مى گويد:

مفتاح ابواب علوم كلّى و جزئى ، حس است .(61)

و اسـتـاد مـرتـضـى مـطـهرى اين ديدگاه ملاّ صدرا را كه نفس در آغاز از هرگونه تصوّرى بى بهره است ،
چنين بيان مى كند:

صدرالمتاءلّهين از راه بساطت نفس ، برهان اقامه كرده است كه فعاليّت ادراكى نفس از راه حواس آغاز مى
شود و هر يك از معلومات و معقولات آن يا به طور مستقيم از طريق حواس به دست مى آيد، يا جمع شدن ادراكات
حسّى ، ذهن را براى كسب معلومات جديد مستعد و آماده مى كند و نفس از ناحيه ذات خود و بالفعل نمى تواند
واجد ادراكات از اشياى خارجى باشد.(62)